کتاب تهمینه ادیب فر[7] با عنوان ” ابعاد ژئوپلیتیکی خطوط صادرات انرژی در دریای خزر ” فصل اول ، شامل چارچوب نظری است. فصل دوم، تصویری از منطقه دریای خزر و خطوط انتقال انرژی، تأثیر منابع انرژی دریای خزر بر توسعه ی این کشوها است. فصل سوم، در مورد وضعیت حقوقی دریای خزراست. فصل چهارم، شامل منابع نفت و گاز خزر و خطوط لوله در چهار جهت اصلی ، و حضور قدرت های فرامنطقه ای است. فصل پنجم، پیرامون مسائل قومیتی و تأثیرش بر امنیت خطوط لوله غربی است. و در فصل هفتم، به خط لوله باکو – تفلیس – جیحان و مسائل آن وحضور پررنگ آمریکا در منطقه دریای خزر پس از حوادث 11 سپتامبر است.

کتاب موشه گامر[8] با عنوان “دریای خزر منطقه منطقه ای دوباره در حال ظهور” ، شامل دو جلد است که جلد اول آن پیرامون نفت ، خطوط انتقال انرژی، امنیت و ژئوپلیتیک منطقه خزر، تأثیر انرژی در اقتصاد کشورهای تازه به استقلال رسیده حاشیه ی دریای خزر، اسلام و دغدغه های امنیتی روسیه ، آسیای مرکزی وروسیه چشم انداز روابط ایران و ترکیه می باشد.

مقاله ای با عنوان هزینه های دستیابی به دریاهای آزاد و ژئوپلیتیک انتقال نفت و گاز از کشورهای حاشیه خزر[9] در مجلا تحقیقاتی آسیای مرکزی در زمینه خطوط انتقال انرژی و هزینه های انتقال منابع انرژی و رقابت های پیرامون آن بحث و بررسی کرده است.
دسته سوم منابع شامل مطالب اینترنتی است که حجم بسیاری از منابع را شامل می شود. منابع سایت ها شامل آخرین آمار از ذخایر انرژی و میزان تولید و مصرف کشورها می شود. این سایت ها، موسسات مطالعاتی و بنیان های علمی است که در زمینه انرژی فعالیت می کنند. در این پژوهش برای دسترسی به آمار- گزارش های سالانه از سایت های زیر استفاده شده است.
- آژانس بین المللی انرژی[10]
- آژانس انرژی آمریکا[11]
- اوراسیا نت[12]
- گازپروم[13]
- بازار انرژی[14]
مطالب این سایت ها شامل آمارها در حوزه انرژی و مقاله های کارشناسان حوزه انرژی است. که متن برخی از کتاب ها و مقاله ها به صورت آن لاین قابل استفاده است.
بخش دوم:
تعریف مفهوم ژئوپلیتیک
ژئوپلیتیک از جمله واژگانی است که کاربرد آن در دهه های اخیر درامور بین الملل بسیار رایج شده و در ظاهر ترکیبی از دو واژه Geo (به معنای سرزمین) و Politics ( به معنای سیاست) است، اما سیاست زمین برای این واژه، تعریفی تحت اللفظی است، در واقع ژئوپلیتیک، چگونگی به کارگیری سیاست با توجه به مطالعه کاربردی عوامل محیط جغرافیایی است و اهداف آن در دوره های تاریخی تغییر کرده است. در رابطه با محیط جغرافیایی نکته مهم وجود تفاوت ها، توانایی ها و ضعف های مکانی است و همین تفاوت هاست که موجب شده است بعضی مناطق به دلایل مختلف( وسعت، موقعیت جغرافیایی، شبکه آب ها، شکل مرزها، شکل هندسی کشور، جمعیت، منابع طبیعی، نهادهای سیاسی و اجتماعی) مورد توجه جهانی قرار گیرند، البته این توجه در ادوار مختلف یکسان نبوده است.[15]

الف) تعاریف ژئوپلیتیک از دیدگاه های گوناگون
دكتر دره میر حیدر جدید ترین تعریفی كه از ژئوپلیتیک ارائه كرده است بدین شرح است: «ژئوپلیتیک شیوة قرائت و نگارش سیاست بین الملل توسط صاحبان قدرت و اندیشه و تأثیر آنها بر تصمیم گیری های سیاسی در سطح ملی و منطقه ای است.»
دكتر پیروز مجتهد زاده در مورد ژئوپلیتیک معتقد است: «ژئوپلیتیک یا سیاست جغرافیایی اثر محیط و اشكال یا پدیده های محیطی چون، موقعیت جغرافیایی، شكل زمین، منابع كمیاب، امكانات ارتباطی و انتقالی (زمینی، دریایی، هوایی و فضایی)، وسایل ارتباط جمعی و … را در تصمیم گیری های سیاسی، به ویژه در سطوح گسترده منطقه ای و جهانی مطالعه می كند.»
دکتر حافظ نیا نیز در کتاب مبانی مطالعات سیاسی – اجتماعی(جلد اول) از ژئوپلیتیک تعریفی بدین شرح ارائه می دهند: «ژئوپلیتیک عبارتست از: مطالعه رفتار سیاسی دولت ها، گروه ها و سازمان ها در مورد جنبه های فضایی، محیطی و انسانی» که مفهوم نهفته در این تعریف با الگوی زیر هم قابل ترسیم است :
منبع: (حافظ نیا, ١٣٧٩: ٢١١( |
دولت های ملی |
سازمان های بین المللی |
گروه ها (N.G.O) |
|