R= تکرار D= تاریخ کاشت A= سطوح آبیاری
شکل ۳-۲ نقشه کلی طرح آزمایشی
۳-۱-۴-۲ تیمارهای آزمایشی و نحوه اعمال آنها
در این آزمایش تیمار تاریخ کاشت شامل: ۱۰ آبان (D1)، ۲۵ آبان (D2)، ۱۰ آذر (D3) و ۲۵ آذر (D4) بهعنوان فاکتور اصلی در نظر گرفته شد. تیمار سطوح تامین آب بهعنوان فاکتور فرعی قرار داده شد و شامل آبیاری کامل (آبیاری بر مبنای ۵۰% حداکثر تخلیه مجاز رطوبت (MAD) از آب قابل دسترس خاک در ناحیه ریشه)، آبیاری تکمیلی با دو مرتبه آبیاری مؤثر (یکی در زمان کاشت و دیگری در زمان گلدهی)، آبیاری مؤثر فقط در زمان کاشت و شرایط دیم (بدون آبیاری) به عنوان عامل فرعی منظور شد.
۳-۱-۴-۳ مشخصات بذر کینوا
رقم کشت شده در این آزمایش رقم سانتا ماریا بود.
شکل ۳-۳ بذر کینوا رقم سانتا ماریا
۳-۱-۵ عملیات زراعی
۳-۱-۵-۱ آماده سازی زمین و پیاده نمودن نقشه طرح
آماده سازی زمین شامل شخم، دیسک و تسطیح در تاریخ ۱۰ مهر ماه ۱۳۹۲ انجام گرفت. قبل از انجام عملیات خاکورزی، در زمین محل انجام آزمایش ۲ بار عملیات ماخار (آبیاری قبل از کشت) با هدف تحریک جوانهزنی علفهای هرز مدفون شده در خاک و سبز شدن بهمنظور کنترل مطلوبتر آنها و تأمین رطوبت مناسب جهت انجام عملیات شخم صورت گرفت. بعد از آبیاری و رسیدن رطوبت به حد ظرفیت مزرعه (گاورو)، زمین توسط دستگاه چیزل پیلر شخم و بعد از زدن ۲ دیسک عمود برهم و خرد شدن کلوخهها، آماده کرتبندی شد. سپس با بهره گرفتن از نهرکن کانالهای انتقال آب احداث شد و در انتها کرتبندی زمین صورت پذیرفت (شکل ۳-۴).
شکل ۳-۴ تهیه زمین
۳-۱-۵-۲ کاشت
ابتدا میزان بذر مورد نیاز جهت دستیابی به تراکم مطلوب (۳۳ بوته در مترمربع) با توجه به وزن هزار دانه، درصد خلوص و درصد سبز جوانهزنی بذر برای هر خط کشت محاسبه شد. جهت کشت ابتدا با کمک شیارزن، شیارهایی با فواصل ۳۰ و عمق ۳-۲ سانتیمتری ایجاد شد سپس بذرها با فواصل ۱۰ سانتیمتری در شیارها قرار گرفتند و با خاک پوشیده شدند به طوری که عمق کاشت بین ۲-۱ سانتیمتر باشد (شکل ۳-۵). بعد از اتمام این عملیات، بلافاصله آبیاری انجام و بهعنوان تاریخ کشت ثبت گردید. لازم به ذکر است که بذرکاری به صورت کپهای در کپههای ۳ تایی انجام شد که بعد از جوانهزنی و استقرار بوته در مرحله ۵ تا ۶ برگی تنک گردید.
شکل ۳-۵ نمای یک کرت کاشته شده و جوانه زدن کینوا.
۳-۱-۵-۳ کوددهی
قبل از کاشت، کود فسفره از منبع سوپرفسفات تریپل به میزان ۵۰ کیلوگرم در هکتار و کود نیتروژن از منبع اوره به میزان ۵۰ بهوسیله دیسک با خاک مخلوط شد. کود نیتروژن، از منبع اوره بهمیزان ۵۰ کیلوگرم در هکتار در ۲ مرحله به صورت سرک نیز استفاده شد. به طوریکه یک دوم کود در مرحله ۶ تا ۸ برگی و یک دوم باقیمانده قبل از گلدهی با آب آبیاری وارد خاک شد.
۳-۱-۵-۴ آبیاری
آبیاری مزرعه نیز بهعنوان تیمار آزمایشی طبق شرایط تیماری اعمال گردید.
شکل ۳-۶ سمت راست (الف)آبیاری اولیه به روش آبپاش، سمت چپ (ب)آبیاری کرتی
۳-۱-۵-۵ تنک و وجین
جهت کاهش رقابت درون گونهایی در مرحله ۵ برگی اقدام به تنک بوته های اضافه گردید. سرعت رشد بوته های کینوا در مراحل اولیه رشد بسیار کند و بطئی است. این مرحله رشد خفیف و بطئی بعد از سبز شدن ۴-۳ هفته طول میکشد (شکل ۳-۷ الف). طی این دوره رشد، توان رقابت بوته های کینوا با علفهای هرز ضعیف است و در صورت عدم کنترل مناسب علفهای هرز بر روی بوته های کینوا سایهاندازی صورت میگیرد. در این پژوهش مبارزه با علفهای هرز به صورت وجین دستی و در طی کل دوره رویشی صورت گرفت (شکل ۳-۷ ب). علفهای هرز مشاهده شده غالب در مزرعه دم عقربی، همیشه بهار، خردل وحشی، یولاف وحشی، خونی واش، شاهتره، خاکشیر تلخ، سوزن چوپان، پنیرک، سلمهتره، افتانی، گندمک بوده اند.
شکل ۳-۷ سمت راست (الف) کرت تنک شده، سمت چپ (ب) کرت وجین شده
۳-۱-۵-۶ مبارزه با آفات و بیماری
برای مبارزه با آفاتی همانند شته و کرمهای طوقهبر از دیازینون با غلظت ۲ در هزار به صورت محلول پاشی به اندامهای هوایی گیاه و برای مبارزه با بیماری سفیدک داخلی از قارچکش ردومیل با غلظت ۳ در هزار با ۳ بار تکرار و با فواصل ۷ روزه استفاده گردید (شکل۳-۸).
شکل ۳-۸ سمپاشی
۳-۱-۵-۷ برداشت
در زمان رسیدگی فیزیولوژیک و هنگامی که بوته های کینوا کاملاً زرد هستند و دانه های درون خوشه به راحتی با دست جدا میشدند، برداشت صورت گرفت (شکل ۳-۹). برداشت در تاریخ ۱۰ اردیبهشت ماه (تاریخ کشت اول)، ۳۰ اردیبهشت (تاریخ کشت دوم)، ۱۵ خرداد ماه (تاریخ کشت سوم) و ۳۰ خرداد ماه (تاریخ کشت چهارم) از سطح زمین به صورت دستی صورت گرفت.
شکل ۳-۹ مرحله برداشت کینوا
۳-۱-۶ اندازه گیری صفات مورد بررسی
۳-۱-۶-۱ صفات فیزیولوژیک
برای تعیین شاخص سطح برگ از خطوط نمونه، از میان برگهای ۵ بوته، بعد از جدا نمودن برگها به طور تصادفی از طریق روش دیسکبرداری و استفاده از نسبت سطح به وزن سطح آنها محاسبه گردید.
۳-۱-۶-۲ صفات مورفولوژیک
صفات مورفولوژیک کینوا شامل: ارتفاع بوته، تعداد شاخهفرعی و قطر ساقه است. در مرحله رسیدگی فیزیولوژیک برای اندازه گیری صفات ذکر شده ۵ بوته از هر کرت از خطوط نمونه برداری با احتساب حاشیه و به طور تصادفی انتخاب شد.
ارتفاع بوته با متر فلزی از محل طوقه تا قسمت بالای ساقه اصلی اندازه گیری شد و میانگین هر کرت بهدست آمد. قطر ساقه به وسیله کولیس و با دقت ۰۱/۰ میلیمتر برای ۵ بوته اندازه گیری و میانگین آنها محاسبه گردید.
۳-۱-۶-۳ عملکرد و اجزای عملکرد
۳-۱-۶-۳-۱ تعداد خوشه در بوته
در مرحله رسیدگی فیزیولوژیک به طور تصادفی ۵ بوته از خطوط عملکرد جدا و تعداد خوشههای آنها شمارش شد.
۳-۱-۶-۳-۲ تعداد دانه در خوشه
از ۵ بوتهای که به طور تصادفی انتخاب شده بودند، خوشه ها جدا و دانه های موجود در خوشه ها وزن شدند. با توجه به وزن هزاردانه و تعداد کل خوشههای بارور ۵ بوته و بستن تناسب بین آنها تعداد دانه در خوشه محاسبه گردید.
۳-۱-۶-۳-۳ وزن هزار دانه
وزن هزار دانه پس از بوجاری نمودن دانهها تعیین گردید. به این صورت که دو نمونه ۵۰۰ عددی از بذرها جدا و توزین شدند و در صورتی که تفاوت وزن آنها از ۴ درصد کمتر باشد حاصل جمع آن دو نمونه بهعنوان وزن هزاردانه گزارش شد.
۳-۱-۶-۳-۴ عملکرد دانه و شاخص برداشت
برداشت نهایی از دو خط وسط و پس از حذف حاشیه نیم متر از بالا و پایین به مساحت ۱ متر مربع به صورت دستی با داس از کف زمین بریده شد به محل اندازه گیری منتقل و بلافاصله وزن آنها بدست آمد. از میان تعداد کل بوته های برداشت شده ۵ بوته جهت تعیین رطوبت در نظر گرفته شد و عملکرد بیولوژیک (وزن کل بیوماس) محاسبه گردید. برای اندازه گیری عملکرد دانه، نمونههای مربوط به هر کرت آزمایشی جدا، بوجاری و توزین گردیدند و بعد از قرار گرفتن در آون به مدت ۴۸ ساعت در دمای ۷۵ درجه سانتی گراد و ثابت ماندن وزن خشک، مجدد وزن شدند به این صورت درصد رطوبت دانه به دست آمد. سپس عملکرد دانه با احتساب رطوبت ۱۲ درصد محاسبه شد. همچنین شاخص برداشت تیمارهای مختلف از طریق رابطه ۳-۹ محاسبه شد.
رابطه ۳-۱: ۱۰۰ وزن کل بیوماس / عملکرد دانه = شاخص برداشت[۱۷۲]