۸-۳ روایی و پایایی پرسشنامه
روایی و پایایی از مباحث مهمی هستند که باید در مورد هر پرسشنامه سنجیده شوند و تنها زمانی که این دو عامل در سطح مطلوب ارزیابی گردند، می توان داده های حاصل از پرسشنامه را مورد تحلیل قرار داد و نتایج حاصل از تحقیق قابل اطمینان خواهند بود. در این تحقیق نیز این عوامل مورد بررسی قرار گرفتند و نتایج به شرح زیر ارائه گردید.
۱-۸-۳ پرسشنامه رهبری چندعاملی^[۲۲۶] باس و آوولیو^[۲۲۷]
این پرسشنامه برای اولین بار در تحقیقات برنارد باس^[۲۲۸] در سال ۱۹۸۵ به کار گرفته شد. باس به فکر ابزاری بود که بتواند رهبری تحول آفرین را از سایر شیوه های رهبری تمیز دهد، تا به این وسیله بتواند تأثیر نتایج آن را در ابعاد مختلف سازمان ها از قبیل (عملکرد، بازده، فرهنگ، رضایتمندی و…) به دست آورد. بدین منظور وی در ابتدا ابعاد و شاخص های فراوانی را برای ارزیابی رهبری تحول آفرین پیشنهاد کرد و میزان اعتبار و همبستگی هر یک از شاخص ها را در تحقیقات متعددی آزمود. نتایج تحقیقات باس و دیگر محققان در مورد پرسشنامه MLQ، طیف کاملی از رهبری شامل رهبری تحول آفرین، تبادلی و عدم مداخله گر را پدید آورد. اگرچه هدف از طراحی پرسشنامه MLQ، در ابتدا بررسی الگوی رهبری تحول آفرین بود، اما به دلیل دستیابی به اعتبار و قابلیت بیشتر پرسشنامه، شاخص های رهبری تبادلی و عدم مداخله گر را نیز در پرسشنامه دخالت داد و با در هم ریختن سؤالات مربوط به هر کدام از شیوه های رهبری، تکمیل کنندگان پرسشنامه را در موقعیتی قرار داد، که آنچه را به واقعیت نزدیک تر است، علامت گذاری کنند(موغلی،۱۳۸۲).

۱-۱-۸-۳ پایایی (اعتماد) پرسشنامه رهبری چند عاملی
پایایی یکی از ویژگی های ضمنی ابزار اندازه گیری می باشد. پایایی به میزان ثبات و دقت واقعی ابزار اندازه گیری اشاره دارد. به عبارتی ساده تر، به دنبال این است که این ابزار در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی به ما می دهد(سرمد و دیگران،۱۳۸۱). به طور خلاصه پایایی به دقت، اعتماد پذیری و ثبات یا تکرارپذیری نتایج آزمون اشاره می کند(مؤمنی،۱۳۸۶).
پرسشنامه رهبری تحول آفرین شامل ۹ عامل و ۳۶ گویه می باشد، که به بررسی شاخص های رهبری تحول آفرین، تبادلی و عدم مداخله گر می پردازد. ویرایش پرسشنامه MLQ در سال ۲۰۰۰ و سال ها بعد نیز توسط باس و آوولیو انجام شده است، اما به دلیل هنجاریابی پرسشنامه MLQ سال ۲۰۰۰ در ایران، توسط موغلی در سال ۱۳۸۱ در این تحقیق نیز از این پرسشنامه استفاده شده است. موغلی برای بازیابی پرسشنامه، آزمونی را در دو نوبت برای آزمودنی های یکسان اجرا کرد. نتایج بدست آمده دارای همبستگی بوده و نشان دهنده پایایی مناسب این پرسشنامه بود. و نهایتاً ضریب آلفای کرونباخ آن برابر ۹۵% بدست آمد که از پایایی بالایی برخوردار بود.
۲-۱-۸-۳ روایی (اعتبار) پرسشنامه رهبری چند عاملی
در بحث از اعتبار یک مفهوم، سؤال اساسی این است که آیا گویه ها همان مفهومی را می سنجند که مورد نظر ماست؟ بنابراین سنجش اعتبار به تعریف ما از مفهوم، یا به عبارتی بهتر به کاربرد گویه برای سنجش موضوع مورد بررسی بر می گردد، نه خود گویه( الرک و بی ستل ،۱۳۸۰). در واقع روایی تعیین می کند که ابزار تعبیه شده تا چه حد مفهوم خاص مورد نظر را اندازه می گیرد. مقصود از روایی این است که پرسشنامه، قادر به اندازه گیری آن چیزی است که برای آن طراحی شده است یا خیر (سکاران ،۱۳۸۰).
روایی و اعتبار این پرسشنامه بارها در خارج از ایران مورد آزمون قرار گرفته است و نتایج مشابه در ۵ قاره جهان بدست آمده است. محققان در کشورهای مختلف از جمله آمریکا، کانادا، اتریش، اسپانیا، هلند، لهستان، اسکاتلند و… در پروژه های تحقیقاتی خود از این ابزار استفاده کرده اند. روایی پرسشنامه MLQ در سال ۱۳۸۲ با بهره گرفتن از روش های دلفی، توزیع مقدماتی پرسشنامه و دریافت نظرات اصلاحی و بررسی پرسشنامه با توجه به جنبه های مختلف روایی، توسط موغلی در سال ۱۳۸۱ انجام شد. ترجمه و روان سازی پرسشنامه MLQ و واژه یابی مناسب با توجه به شرایط بومی، فرهنگی و اداری سازمان های ایران نیز توسط وی انجام شده و به روایی قابل قبولی رسیده است.
۳-۱-۸-۳ شاخص های مورد سنجش در پرسشنامه رهبری چند عاملی
الف)این تحقیق در پی آزمودن پنج شاخص رهبری تحول آفرین به شرح ذیل می باشد:
ویژگی های آرمانی
این شاخص شامل موارد زیر می باشد :
القای افتخار و غرور به اعضاء
صرف نظر از علایق فردی به خاطر مصلحت گروه
عمل کردن به شیوه هایی که باعث جلب احترام دیگران می شود
نشان دادن احساس قدرت و شایستگی
رفتارهای آرمانی
این شاخص شامل موارد زیر است :
صحبت کردن در مورد مهمترین ارزش ها و باورها
تصریح در اهمیت داشتن یک احساس قوی نسبت به هدف
توجه به نتایج معنوی و اخلاقی تصمیمات
تأکید بر اهمیت داشتن حس همکاری در مأموریت ها
ترغیب ذهنی
این شاخص شامل موارد ذیل است :
بررسی دقیق پیشنهاد ها
جستجوی چشم اندازهای مختلف به هنگام حل مسائل
وادار کردن دیگران به نگریستن به مسائل از زوایای مختلف
تشویق به کارگیری نگرش جدید و تفکر غیر سیستمی برای پرداختن به مسائل
انگیزش الهام بخش
این شاخص شامل موارد ذیل است :
صحبت خوش بینانه درباره آینده
صحبت همراه با جدیت و شوق درباره کارهایی که باید در آینده انجام شود
تأکید بر اهمیت آینده نگری
القای حس امید نسبت به دستیابی به اهداف
ملاحظات فردی
این شاخص شامل موارد ذیل است :
کمک به برآورده کردن استعدادهای بالقوه زیردستان
صرف وقت برای راهنمایی و آموزش
رفتار کردن با دیگران به عنوان اشخاص و نه صرفأ به عنوان اعضای گروه
توسعه فردیت و تسهیل رشد افراد
ب)شاخص های رهبری تبادلی شامل :
پاداش های مشروط
این شاخص شامل موارد ذیل است :
کمک کردن به زیردستان متناسب با تلاش آن ها
مشخص کردن افرادی که برای رسیدن به اهداف برجسته شایسته می باشند
تعیین منافع دریافتی افراد بعد از تحقق اهداف
بیان احساس رضایت از زیردستان تنها پس از تحقق اهداف توسط آن ها
مدیریت بر مبنای استثناء فعال
این شاخص شامل موارد ذیل است :
تمرکز صرف بر رسیدگی به اشتباهات، انتقادات، شکایت ها، انحراف از معیارها و شکست ها
بررسی و پیگیری منشأ تمام اشتباهات
درس گرفتن از اشتباهات در جهت دستیابی به استاندارها
مدیریت بر مبنای استثناء منفعل
این شاخص مشتمل بر موارد زیر است :