در عصر حاضر که سازمانها با محیط رقابت جهانی مواجه اند، همواره نیاز به تغییرات ریشه ای و خلاقیت های کاری احساس میشود. نیروی رقابت جهانی، سازمانهای امروزی را مجبور کرده است که بعد از دهها سال پیگیری روشها و رویه های کاری ثابت خود، روش های کاری جدیدی را در پیش بگیرند، به گونه ای که سازمانها دارای ثبات کاری نیستند و از نوعی ثبات نسبی برخوردارند(گیجسل[۱]،۲۰۰۳). و برای اینکه از قافله عقب نیفتند،اکثر این سازمانها توجه خود را معطوف به رهبران سازمانی کرده اند و با شجاعت و جسارت خاصی سعی در ایجاد تغییرات بنیادی درون سازمانی دارند، چرا که رهبری با ایجاد تغییر سر و کار دارد(نرگسیان، ۱۳۸۶). در واقع ورود مفاهیمی همچون اخلاق، حقیقت، باور به خدا یا نیرویی برتر، معناجویی در کار، نوع دوستی و … به پژوهش ها و اقدامات مدیریتی و کسب و کار، همه حکایت از ظهور پارادایم جدیدی دارند.(ضیائی و همکاران، ۱۳۸۷).
در طول تاریخ بشر، معنویت به شکلهای مختلفی تجلی یافته و در پیرامون آن بسیا سخن گفته شده است. هر کس از دریچه ای به آن نگریسته و با تکیه بر بعد یا ابعادی ازآن، تعریفی ارائه کرده است(برزنونی،۱۳۷۹). به عبارت دیگر، مفاهیمی از قبیل معنویت که به امور غیرمادی تعلق دارند، تعریف منطقی ندارند و معمولاً با ذکر مصادیق و مثالها، توضیح داده می شوند.
معنویت نیاز ذاتی انسان برای ارتباط با چیزی فراتر از ماست(کینگ[۲]،۲۰۰۸). معنویت پاسخ مثبت به نیازهای درونی و گرایشهای فطری است. معنویت پیوند انسان با خدا و عالم باطن است و اصالت را به معنا و متافیزیک دادن(رودگر،۱۳۸۷).
جرتزن و بارباتو[۳](۲۰۰۱)، بیان کرده اند که وجود معنویت در سازمان به برخی از ویژگیهای مهم اعضا همچون خود شکوفایی و معنا در زندگی اطمینان می بخشند(آیدین و سیلان، ۲۰۰۹). معنویت سازمانی رفاه معنوی را پرورش میدهد و به دنبال آن بر رضایت کارکنان از زندگی، مسئولیت پذیری سازمانی، تعهد سازمانی، بهره وری و عملکردمالی تأثیر مثبت میگذارد(فرای و همکاران[۴]، ۲۰۱۰).
تحقیقات صورت گرفته نشان دادهاند که هویت یابی سازمانی یک قطعه بزرگ گم شده در مطالعه معنویت سازمانی است(ال آرکودی[۵]، ۲۰۰۸). هر سازمانی، همانند انسان، یک هویت دارد. هویت مجموعه ای از ویژگیهایی است که آن را از دیگران متمایز می سازد. امابه هر صورت هویت سازمانی به وسیله این واقعیت که می تواند به عنوان یک ابزار استراتژیک در فرایند دستیابی به هدفها و دیدگاه سازمان استفاده شود، مورد نظر است (مرادی و موسوی حجازی، ۱۳۸۷). هویت سازمانی یک متغیر شناختی مهم است که نه تنها بر احساس عضویت فرد در سازمان تأثیرگذار است، بلکه تعیین کننده رفتار افراد در محیط سازمانی می باشد(پراتی و همکاران[۶]، ۲۰۰۹). با وجود اینکه هویت یابی سازمانی بازتاب ادراک یک فرد از احساس تعلق به یک سازمان است، ولی با این وجود هیچ پژوهش جدیدی وجود ندارد که معنویت سازمانی را با هویت یابی سازمانی پیوند دهد و این زمینه تحقیقاتی نیاز به بررسی بیشتر دارد. به همین دلیل با توجه به اهمیت موضوع، در این پژوهش به بررسی نقش معنویت سازمانی در هویت یابی سازمانی می پردازیم.
۱-۲- بیان مسئله
یکی از داغ ترین موضوعات در سال های اخیر در مدیریت ، بحث “هویت سازمانی[۷]” و مهم تر از آن شکل دهی هویت است .
مفهوم هویت سازمانی که در سال ۱۹۸۵ توسط آلبرت و وتن معرفی شد، شامل ویژگیهای یک سازمان است که اعضا آنها را به منزله ی ویژگی های هسته ای، منحصر به فرد و مستمر سازمان درک کرده اند(سیلینس[۸]،۲۰۰۶).
هویت سازمانی سعی در پاسخ به این سؤال دارد که ما، به مثابه یک سازمان، چه کسانی هستیم؟ (همان). با توجه به مواجهه فزاینده سازمان های کنونی با مسئله تغییر و به منظور اداره هرچه بهتر محیط پیچیده و متلاطمی که سازمان ها ناگزیر از فعالیت در آنند، ارائه تعریفی از هویت سازمانی مهم است.
هویت مجموعه ای از ویژ گی هایی است که آن را از دیگران متمایز می سازد. اما به هر صورت هویت سازمانی به وسیله این واقعیت که می تواند به عنوان یک ابزار استراتژیک در فرایند دستیابی به هدفها و دیدگاه سازمان استفاده شود، مورد نظر است(مرادی و همکاران،۱۳۸۷) و هویت سازمانی دربرگیرنده آن دسته از ویژگی های سازمانی است که از منظر اعضای سازمان، گذشته، حال و آینده سازمان را توصیف می نماید(پوسا،۲۰۰۶). هویت سازمانی نقشی محوری در تنظیم هنجارهای رفتاری اعضای سازمان ایفا می نماید. مدیران از ساز و کارهای نمادین به منظور ترویج و تثبیت یک هویت ممتاز در سازمان استفاده نموده و این هویت ممتاز و برجسته باعث بوجود آمدن خود تنظیمی در نزد افراد برای دستیابی به اهداف عملکردی، جذب و نگهداری استعدادها، کسب شهرت و ایجاد امنیت ذهنی در سازمان شده و به افراد جهت مواجه با موقعیت های ابهام آمیز کمک می نماید(رحمان سرشت و همکاران،۱۳۸۹).
از این نظر شناخت هویت سازمانی و تلاش جهت توسعه و تقویت آن برای مدیران مهم است؛ زیر ا هویت یابی افراد با سازمان سبب کاهش میزان ترک خدمت کارکنان می شود، رفتارهای موافق و همسو با اهداف سازمان را افزایش می دهد و در نهایت موج تحقق اهداف سازمان می شود.
از سوی دیگر امروزه با پیچیده تر شدن روز افزون سازمانها و افزایش میزان کارهای غیراخلاقی و غیرقانونی در محیط های کاری توجه مدیران و رهبران را به ایجاد و حفظ جو اخلاقی و معنوی سازمان ها ضروری کرده است.
یک پژوهش بین المللی با مطالعه و بررسی کارمندان ۴۰۰۰ نوع کسب و کار دریافت که ۲۵ درصد کارکنان اعتقاد دارند شرایط اخلاقی و معنوی در اهداف سازمان آنها نادیده گرفته شده و حدود ۱۷ درصد بیان داشتند که سازمان ارزشهای غیراخلاقی را برای دستیابی به اهداف سازمانی در میان کارکنان تشویق می نماید(گودل[۹]،۱۹۹۷).جو معنوی سازمان نشان دهنده ارزش های اخلاقی و معنوی و انتظارات رفتاری و نشانگر تأثیر معنویات بر تصمیمات اعضای سازمان بوده و به معنی وجود گزینه های اخلاقی جهت انتخاب و عمل کارکنان می باشد .
اصطلاح “معنویت در سازمان[۱۰]“که زمانی واژه ای تابو قلمداد شده و بیشتر در ادبیات عامه پسند بود، امروزه در حال رخنه کردن در همه حوزه های مطالعاتی مدیریت و سازمان است. ورود مفاهیمی چون اخلاق، حقیقت، باور به خدا، درستکاری، وجدان، رادمردی، اعتماد، بخشش، مهربانی، ملاحظه، معناجویی در کار، همبستگی با همکاران، تشویق کارکنان، حس صلح و نوع دوستی و … به پژوهش های جدید در حوزه همه حکایت از ظهور پارادایم جدیدی بنام معنویت در سازمان دارند. ورود معنویت در سازمان به کارکنان این توانایی را می دهد تا چشم انداز یکپارچه تری را نسبت به سازمان، خانواده و جامعه ی خویش به دست آورند. اغلب کارکنان زندگی کاری، زندگی خانوادگی و زندگی معنویشان از یکدیگر جداست. به لحاظ اجتماعی ۵۰ الی ۶۰ ساعت زندگی کاری در طول هفته، پرداختن ساعاتی به نیایش، پرستش و مراقبه و ساعات باقیمانده برای گذران زندگی خانوادگی ضرورت این جدایی است(کاواناگ[۱۱]،۱۹۹۹).
بسیاری از پژوهشها گویای تاثیرپذیری هویت سازمانی از عواملی چون رفتار رهبر، عدالت سازمانی، اعتماد و اخلاق سازمانی است(رحیم نیا و همکاران، ۱۳۹۰).با وجود اینکه هویت یابی سازمانی بازتاب ادراک یک فرد از احساس تعلق به یک سازمان است، ولی با این وجود هیچ پژوهش جدیدی وجود ندارد که معنویت سازمانی را با هویت یابی سازمانی پیوند دهد و این زمینه تحقیقاتی نیاز به بررسی بیشتر دارد.
در نتیجه با وجود پژوهش های زیاد در رابطه با هویت سازمان ، دانش کمی در خصوص چگونگی شکل گیری و عوامل مؤثر بر ایجاد آن وجود دارد. تحقیق حاضر قصد دارد تا ضمن بررسی مفهوم هویت سازمانی، تاثیر معنویت سازمانی را در شکل گیری آن کاویده و رابطه آن ها را با یکدیگر ارزیابی نماید. بنابراین تحقیق حاضر با هدف بررسی رابطه بین معنویت سازمانی و هویت سازمانی کتابخانه های عمومی شهرستان اردبیل طراحی شده و در صدد پاسخگویی به سوالاتی در این زمینه می باشد.
۱-۳- ضرورت انجام تحقیق
یکی از داغترین موضوعات در سال های اخیر در مدیریت ، بحث هویت سازمانی و مهم تر از آن شکل دهی هویت است که پژوهشهای بسیار نادری در این زمینه انجام شده است . امروزه در بسیاری ازسازمان های دولتی، نوعی تمایل به افزایش نرخ جابه جایی، کاهش رضایت شغلی، افزایش میزان غیبت از کار، گسترش بیگانگی از کار و فقدان احساس مسئولیت پذیری کارکنان و به طور کلی عدم هویت یابی اعضا با سازمان خود، مشاهده می شود.
تحقیقات صورت گرفته نشان داده اند که هویت یابی سازمانی یک قطعه بزرگ گم شده در مطالعه معنویت سازمانی است(ال ارکوبی، ۲۰۰۸). هر سازمانی، همانند انسان، یک هویت دارد. هویت مجموعه ای از ویژگی هایی است که آن را از دیگران متمایز می سازد. اما به هر صورت هویت سازمانی به وسیله این واقعیت که می تواند به عنوان یک ابزار استراتژیک در فرایند دستیابی به هدف ها و دیدگاه سازمان استفاده شود، مورد نظر است (مرادی و موسوی حجازی، ۱۳۸۷) هویت سازمانی یک متغیر شناختی مهم است که نه تنها بر احساس عضویت فرد در سازمان تأثیرگذار است، بلکه تعیین کننده رفتار افراد در محیط سازمانی می باشد(پراتی و همکاران،۲۰۰۹). لزوم افزایش آگاهی مدیران و اداره کنندگان این سازمان ها از عوامل مؤثر بر شکل گیری هویت سازمانی و منافع بالقوه حاصل از وجود هویت سازمانی قوی و مستحکم ، بیش از پیش آشکار می شود.
از سوی دیگر، اهمیت و ضرورت معنویت و معنویت در سازمان، آن چنان است که می تواند برای سازمان ها، انسانیت، هویت و برای اجتماع، فعالیت و برای محیط، مسئولیت را به ارمغان آورد. مهم ترین عامل بهره وری و انسجام در سازمان ها و در نهایت کل جامعه، منابع انسانی است و تردیدی نیست که شکوفائی هر جامعه ای در بهبود و پرورش منابع انسانی آن نهفته است(ضیایی،۱۳۸۷).
پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه معنویت سازمانی و هویت سازمان طراحی و درصدد ارائه راهکارهایی جهت بهبود و تقویت آن می باشد .در نتیجه بررسی وضعیت معنویت و هویت سازمانی در کتابخانه های عمومی استان اردبیل باعث تولید اطلاعاتی در جهت شناخت نقاط قوت وضعف در این زمینه خواهد بود که می تواند اسباب اصلاح وبهبود فرایند وارتقاء وضعیت موجود را فراهم آورد.یکی از راه های بررسی اثر بخشی معویت سازمانی در سازمان، مطالعه وبررسی وضعیت هویت سازمانی است. این تحقیق از طریق استقرار فرایندی نظام مند تحت عنوان رهگیری وضعیت معنویت سازمانی و هویت سازمانی در کتابخانه های عمومی استان اردبیل انجام می شود که در آن نسبت به تولید آمار واطلاعات ارزشمندی اقدام می گردد که در وهله اول میتواند بعنوان ابزار نیرومند تصمیم سازی برای مدیران کتابخانه ها در سطوح مختلف سیاستگذاری وبرنامه ریزی اجرائی در جهت حذف یا کاهش موانع موجود بر سر راه شکل گیری هویت سازمانی و همچنین برای مشاوران نتایج گران قیمتی را در زمینه ارتقای معنویت سازمانی فراهم می آورد.از سوی دیگر با توجه به این که این تحقیق مسبوق به سابقه پژوهشی نمی باشد، انجام این تحقیق در راستای پرکردن خلاً پژوهشی در این زمینه ضروری به نظر می رسد.
۱-۴- اهداف تحقیق
۱-۴-۱- هدف کلی
- بررسی رابطه مولفه های معنویت سازمانی با هویت سازمانی کتابخانه های استان اردبیل.
۱-۴-۲- اهداف جزئی
- بررسی رابطه بین “حس جامعه بودن” تیم و هویت سازمانی
- بررسی رابطه بین “همراستایی ارزش های فردی و سازمانی” و هویت سازمانی
- بررسی رابطه بین “حس مشترک با جامعه ” و هویت سازمانی
- بررسی رابطه بین “حس لذت بردن از کار ” و هویت سازمانی
- بررسی رابطه بین ” فرصت هایی برای زندگی درونی ” و هویت سازمانی
- بررسی تفاوت هویت سازمانی در جنسیت کارکنان.
۱-۵- سؤالات تحقیق
۱-۵-۱- سوال اصلی تحقیق
- آیا بین مولفه های معنویت سازمانی و هویت سازمانی کتابخانه های عمومی استان اردبیل رابطه وجود دارد؟
۱-۵-۲- سوالات فرعی تحقیق
- چه رابطه ای بین “حس جامعه بودن تیم” و هویت سازمانی وجود دارد؟
- چه رابطه ای بین “همراستایی ارزش های فردی و سازمانی” و هویت سازمانی وجود دارد؟
- چه رابطه ای بین “حس مشترک با جامعه ” و هویت سازمانی وجود دارد؟
- چه رابطه ای بین “حس لذت بردن از کار ” و هویت سازمانی وجود دارد؟
- چه رابطه ای بین ” فرصت هایی برای زندگی درونی ” و هویت سازمانی وجود دارد؟
- چه تفاوتی در بین کارمندان زن و مرد از نظر هویت سازمانی وجود دارد؟
۱-۶- فرضیه های تحقیق
۱-۶-۱- فرضیه اصلی
- بین مولفه های معنویت سازمانی و هویت سازمانی کتابخانه های عمومی استان اردبیل رابطه معناداری وجود دارد.
۱-۶-۲- فرضیه های فرعی
- بین “حس جامعه بودن تیم” و هویت سازمانی رابطه معناداری وجود دارد؛
- بین “همراستایی ارزش های فردی و سازمانی” و هویت سازمانی رابطه معناداری وجود دارد؛
- بین “حس مشترک با جامعه ” و هویت سازمانی رابطه معناداری وجود دارد؛