معنی و مفهوم: شاه در تمام طول شب، همچون کلنگ که در طول روز همواره در حرکت است، در حرکت و تکاپو بوده است و در آغاز روز، مانند شاهینی پیروز و غالب می کند.
آرایه‌های ادبی: حرکت و تکاپوی شاه در شب به تکاپو و حرکت کلنگ در روز مانند شده و پیروزمندی او به شاهین تشبیه گردیده است. کلنگ و شاهین با هم مراعات نظیر دارند. شب و روز در بیت تضّاد ایجاد کرده است.
توضیحات:
کلنگ: برهان قاطع در معنی کلنگ آورده است: «پرنده‌ای است کبود رنگ و دراز گردن و بزرگ تر از لک لک که او را شکار کنند.» نام دیگر این پرنده، کرکی و نام ترکی آن درنا ثبت شده است . در قاموس کتاب مقدّس در باره‌ی کلنگ آمده است: «صدایش شبیه به بوق می‌باشد و در فاضلاب‌ها و نیزارها مأوا گزیند، خوراکش قورباغه و ماهی می‌باشد و از جمله خصایل او این که زمستان را در گرمسیر و تابستان را در ییلاق می‌گذراند.» چنان که ارمیای نبی نیز این مطلب را اشاره می کند و ایمان قوم بنی اسرائیل را بدین مرغ تشبیه می‌فرماید و قول ارستوفانیس نیز بر این مطلب یعنی ارتحال کلنگ دلالت می کند چنان که می‌گوید: وقتی که کلنگ به افریقا آید و صدایش شنیده شود، موسم زراعت می‌باشد». (عبدالّهی، ۱۳۸۱: ۸۳۶- ۸۳۵)
۱۳۵ - حـلق خصمـش در تَنــاوُب جــان دهــد
کــو تَمَــطّی بـر کمـان خــواهــد نمــود
واژگان: تناوُب: خمیازه کشیدن. (فرهنگ لغات) تَمَطّی: خمیازه. (فرهنگ لغات)
معنی و مفهوم: هنگامی که شاه تیر را از کمان رها می‌کند و دهانه‌ی کمان مانند دهان در حال خمیازه باز می‌شود، دشمن در حال خمیازه کشیدن جان می‌دهد و نابود می‌شود.
آرایه‌های ادبی: تَمَطّی (خمیازه‌ی کمان) کنایه از باز شدن دهانه‌ی کمان بعد از پرتاب تیر است.
۱۳۶ - چــون کمـان و تیــر شـد نــون وَالقـَلم
نَشـره‌ی فــتح، ایــن و آن خــواهـد نمــود
واژگان: نشره: دعایی که با آب و زعفران نویسند تا دفع چشم زخم کند. (معین)
معنی و مفهوم: هنگامی که کمان شاه مانند حرف نون خم می‌شود و تیر، راست همچون قلم از آن بیرون می‌جهد، کمان ِهمچون نون و تیر همچون قلم به عنوان نشره و حرزی برای پیروزی قرار می‌گیرند.

آرایه‌های ادبی: نون و قلم با حرز، ایهام تناسب می‌سازد. معنی نزدیک همان شکل خمیده‌ی کمان و هیأت قلم مانند تیر است و در معنای دوم به آیه‌ی اوّل سوره‌ی قلم «نون والقَلَم و ما یَسطرون» اشاره دارد که آن را به عنوان حرز و نشره با زعفران بر کاغذ نوشته و همراه می‌داشته‌اند. بیت دارای حسن تعلیل است؛ زیرا آیه‌ی «نون والقلم» را به عنوان حرز و نشره می‌نویسند که شکل تیر و کمان شاه مانند آن است.
۱۳۷ - جــوشـنِ نــاخـن تنــش، بــدخـواه را
تـن چــو نـاخـن ز استـخوان خواهـد نمــود
واژگان: جوشن: سلاحی جُبّه مانند که از حلقه‌های آهن سازند و شبیه به زره است. (معین)
معنی و مفهوم: جوشن زبر و زمخت شاه، تن دشمن بدخواه را چنان پاره پاره می‌کند که استخوان‌هایش تکه تکه شده و مانند ناخن بیرون می‌زند.
آرایه‌های ادبی: ناخن تن کنایه از حلقه‌های آهن روی زره است. پاره پاره شدن بدن و استخوان دشمن به شکل ناخن تشبیه شده است. بیت در حرف «ن» دارای واج آرایی است.
۱۳۸ - شـاه موسـی کــف، چـو خنـجر بـرکشـد
زو روان، طـــورِ روان خـــواهـــد نمـــود
واژگان: طور: کوهی است در شبه جزیره‌ی سینا که موسی (ع) در آن به مناجات پرداخت و نور الهی را مشاهده کرد. (معین)
معنی و مفهوم: هنگامی که شاه با دست درخشان و معجزه‌گر خود که مانند دست موسی است، خنجر خویش را برکشد، با این عمل جان‌ها مانند کوه طور به لرزه می‌افتد.
آرایه‌های ادبی: دست شاه در معجزه‌گری و درخشندگی به دست موسی تشبیه گردیده است. طور با موسی ایهام تناسب می‌سازد. بیت ظاهراً اشاره به آیه‌ی تجلی(اعراف،۱۴۳) دارد.
« وَ لَمّا جاءَ موسی لِمیقاتِنا وَ کَلَّمَهُ رَبُّهُ قالَ رَبِّ اَرِنی اَنظُر اِلَیکَ قالَ لَن تَرانی وَ لکِنِ اُنظُر اِلَی الجَبَلِ فَاِنِ استَقَرَّ مَکانَهُ فَسَوفَ تَرانی فَلَمّا تَجَلی رَبُهُ لِلجَبَلِ جَعَلَهُ دَکًّا وَ خَرَّ موسی صَعِقاً فَلَما اَفاقَ قالَ سُبحانَکَ تُبتُ اِلَیکَ وَ اَناَ اَوَّلُ المُؤمِنینَ»
۱۳۹ - خصـم فرعــونی نســب همــچون زنــان
دوکــدان در زیـــر ران خــواهــد نمـــود
واژگان: فرعون: معمولاً پادشاه مصر معاصر موسی را بدین عنوان خوانند. (معین) دوکدان: جعبه‌هایی که در آن دوک‌های نخ ریسی را جا دهند. (معین)
معنی و مفهوم: دشمن شاه که اصل و نژادش به فرعون می‌رسد (کافر است) در مقابل حمله‌ی شاه، مانند زنان می‌ترسد و به جای اسب، دوکدان در زیر پای خود می‌گذارد و شروع به ریسندگی می‌کند تا شاه به او رحم کند.
۱۴۰ - پنبـه‌گیــر، ای جــان دشـمن، زان تنــی
کــو ز تــرکـش، دوکــدان خـواهـد نمـود
معنی و مفهوم: ای جان دشمن، تن دشمن که تیردان را تبدیل به دوکدان می‌کند (شجاعت ندارد و تسلیم می‌شود) رها کن و از جسم او بگریز.
آرایه‌های ادبی: پنبه گرفتن کنایه از فرار کردن و رها ساختن. از ترکش، دوکدان ساختن کنایه از تسلیم شدن و خواری پذیرفتن است. دوکدان با پنبه ایهام تناسب می‌سازد.
۱۴۱ - سـگ گَزیده، خصــم و تیغ شـه چــو آب
کـآتـش مــرگـش عـیان خـواهــد نمــود
شاهد: دل رمیــده کـی تـوانـد ساخــت بــا ســاز وجــود
سگ گزیده کـــی تـــوانـــد دیــــد در آب روان
(خاقانی، ۱۳۸۸: ۳۲۵)
لــــب تشنــــه تــــرم ز ســــگ گــــزیــــده
از دســــت کــــس آب چــــون ستـــــانـــــم
(خاقانی، ۱۳۸۸: ۲۵۰)
معنی و مفهوم: دشمن شاه مانند سگ گزیده‌ای است که از آب می‌هراسد و شمشیر شاه همانند آب است که با ضربه زدن به دشمن مرگ او را حتمی و آشکار می‌کند.
آرایه‌های ادبی: دشمن به سگ گزیده و شمشیر شاه به آب مانند شده است. آتش مرگ اضافه‌ی تشبیهی است. آب و آتش با هم تضّاد دارند.
توضیح: سگ گزیده و آب: کسی را که سگ یا گرگ هار دندان بگیرد هار می‌شود و حالت عجیب پیدا می‌کند چنان‌که گفته‌اند از آب بترسد.(آنندراج)
۱۴۲ - نُـزل خــوار تیـغ و مــورِ خـوان اوسـت