“
مبحث سوم :ساختار اجتماعی ـ فرهنگی
کشور عراق از نظر ساختار اجتماعی ـ فرهنگی به سه حوزه کاملاًمتفاوت قابل تقسیم است. در حوزه مرکزی عراق اعراب سنی، در شمال کردها و در جنوبشیعیان سکونت دارند و هر کدام از این گروهها دارای شاخصههای فرهنگی و اجتماعی خاصخود هستند. البته در کنار این سه گروه اصلی، هویتهای فرهنگی ـ اجتماعی کوچکترینظیر ترکمنها، آشوریها و یزیدیها نیز وجود دارند که دارای فرهنگ و عقاید متمایزیمیباشند
کردها عموماً در مناطق بلند شمالی، درههای مجاور آن و در چهاراستان سلیمانیه، اربیل، دهوک و کرکوک (تمیم) زندگی میکنند. به غیر از این مناطق کهاکثریت قریب به اتفاق کرد هستند، کردها در مناطق مجاور نیز پراکندهاند و جمعیتانبوهی از آنان تا حدود خانقین همپخش شدهاند. اصولاً پیوند و همبستگی کردها، قبیلهای است
قبایلی چون هرکی، سورچی و زیباری توانستهاند هنوز پیوستگی بدوی ـسنتی خود را حفظ کنند
اکثر کردها سنی مذهب هستند و تنها بخشی از آن ها تحت عنوان کردهایفیلی، که در اطراف خانقین سکونت دارند، شیعی مذهب هستند. کردها از ابتدای تشکیلعراق در جهت خودمختاری با دولت مرکزی این کشور مبارزه کردهاند و این مسأله باعثتشدید گرایشات قومی در آن ها شده است؛ در مجموع، عنصر قومیت نسبت به مذهب در هویتکردها پررنگتر است؛ کردهای عراق که از نظر قومی به ایرانیها نزدیک هستند، برفرهنگ،زبان و قومیت کردی خود بسیار تأکید دارند و همواره سعی کردهاند تا خود رااز اکثریت اعراب عراق متمایز سازند “بعد از فروپاشی رژیم بعث در سال ۲۰۰۳، کردها با تشکیل ایالاتفدرال نیمه خودمختار در شمال عراق، از نظر اجتماعی دارای آزادی و خودمختاری زیادیشدهاند؛ تا آنجا که در این دوره زبان کردی در کنار زبان عربی به عنوان زبان رسمیعراق در قانون اساسی به رسمیت شناخته شده است”[۹۷]
شیعیان که اکثریت جمعیت عراق را تشکیل میدهند، بیشتر در مناطقجنوبی و مرکزی عراق سکونت دارند. نسبت به مبدأ و آغاز گرایش مردم عراق به تشیعاختلاف نظر وجود دارد. برخلاف استنادات تاریخی نسبت به تشکیل خلافت حضرت علی علیهالسلام در کوفه و مبانیحمایتی کوفه و بصره از قیام حضرت امام حسین علیه السلام ،پژوهشگران غیراسلامی، عمده قدرت شیعیان عراق امروزی را به بخشهای تازه مسلمان شدهاستناد میدهند و حتی برخی پیدایش جامعه شیعی در عراق را در پی تحولات قرن نوزدهممیدانند
شیعیان عراق از نظر فرهنگی نشانگر ترکیب فرهنگ خاصی هستند که ازدو مجموعه فرهنگی قوی عربی و مذهب شیعی تشکیل میشود. قومیت عربی شیعیان عراق آن هارا به اعراب سنی پیوند میدهد و آن ها از نظر آداب و رسوم و پیوندهای قبیلهای بااعراب اشتراکات زیادی دارند، اما مذهب شیعی باعث تمایز فرهنگی آن ها از جهان عرباهل سنت میشود. وجود مقبره امامان شیعی در شهرهای مقدس عراق همچون کربلا و نجف، وهمچنین وجود حوزه علمیه نجف و در نتیجه حضور دایمی علمای شیعی در این شهرها باعثتقویت فرهنگ شیعی شده است و این امر شیعیان عراق را از نظر فرهنگی به ایرانیان شیعیمذهب نزدیک ساخته است. به رغم حاکمیت رژیمهای سکولار و غیردینی در عراق طی سالهایگذشته، هنوز فرهنگ شیعی و رفتارهای مبتنی بر آن در این کشور قوی است و تحولات عراقبعد از صدام این مسأله را به خوبی نشان میدهد[۹۸]
اعراب سنی بخش دیگری از ساختار فرهنگی ـ اجتماعی عراق را تشکیلمیدهند. این بخش از ساختار فرهنگی عراق بر اساس قومیت عربی و مذهب سنی ایجاد شده وبه دلیل حاکمیت اقلیت اعراب سنی در طول دهه های گذشته در عراق تقویت شده استگرایشات و عصبیت عربی این بخش از فرهنگ عراق بسیار قدرتمند بوده و پان عربیسم بهعنوان یک ایدئولوژی سیاسی فعال در عراق و حتی جهان عرب در این فرهنگ ریشه داشتهاست. این بخش از ساختار فرهنگی عراق به دلیل حمایتهای نظام سیاسی در پی تسلط برسایر بخشها و همسانسازی فرهنگی بوده است
مبحث چهارم :ساختار سیاسی عراق
“