۱-۵- سوالات تحقیق
۱-۵-۱- سوال اصلی
عوامل موثر بر انتخاب راهبرد تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی در دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت کدامند؟
۱-۵-۲- سوالات فرعی تحقیق
عوامل موثر فردی بر انتخاب راهبرد تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی در دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت چه می باشند؟
عوامل موثر نهادی بر انتخاب راهبرد تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی در دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت چه می باشند ؟
عوامل موثر محیطی بر انتخاب راهبرد تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی در دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت چه می باشند ؟
عوامل موثر سازمانی بر انتخاب راهبرد تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی در دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت چه می باشند ؟
رتبه بندی عوامل اثرگذار بر انتخاب راهبرد تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی در دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت چگونه است؟
۱-۶- تعاریف مفهومی و عملیاتی
۱-۶-۱- تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی
تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی یک فرایند برای تبدیل یافته های جدید تحقیقاتی و توسعه ایده های جدید تحقیقاتی می باشد(ژائو^[۱۳]،۲۰۰۴) که به منظور تولید محصولات جدید و یا بهبود یافته، خدمات، فرآیندها و فناوری های قابل عرضه به بازار برای ارزش آفرینی اقتصادی است (ماکوی و همکاران^[۱۴]،۲۰۰۷).

۱-۶-۲- عوامل موثر بر انتخاب راهبرد تجاری سازی:
در این پژوهش براساس مدل(اومام و همکاران،۲۰۰۸) چهار عامل فردی، نهادی، محیطی و سازمانی در نظر گرفته می شود.
عامل فردی: عواملی که برای رسیدن فرد به اهداف خود تاثیرگذارند(جاهد و همکاران،۱۳۹۰)
عامل سازمانی: عواملی که درون سازمان در جهت رسیدن به اهداف به کار گرفته می شوند.
عامل محیطی: فاکتورهایی اند که خارج از کنترل افراد حاضر در سازمان می باشند و عملکرد سازمان را تحت تاثیر قرار می دهند(میکیمن^[۱۵]،۲۰۰۳).
عامل نهادی: هنجارهای شکل گرفته که اصولا از گذشته به ارث می رسند (تارفینگ^[۱۶]،۲۰۰۲).
۱-۷- سازماندهی تحقیق
مطالعات ادبیات موضوع تحقیق، هماهنگی برای مصاحبه، جمع بندی مصاحبه و تدوین پرسشنامه، بررسی و انتخاب افراد برای مطالعه کمی، پی گیری پاسخ ها، تجزیه و تحلیل پاسخ ها، جمع بندی اطلاعات و تدوین پایان نامه، مراحل مختلف انجام این پژوهش را شامل می شوند.
۱-۸- قلمرو پژوهش (زمان، مکان، موضوع):‏
موضوع تحقیق از نظر زمانی در سال ۱۳۹۲محدود شده است.
موضوع تحقیق از نظر مکانی دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت محدود شده است.
موضوع مورد بررسی این تحقیق در قلمرو عوامل موثر بر تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی دانشکده های دانشگاه آزاد واحد رشت است. بنابراین سایر انواع فرآیندهای دانشگاه از مشمولیت این پروژه خارج می‎باشند.
فصل دوم
مروری بر مطالعات
انجام شده
۲-۱- مقدمه
در نتیجه فشارهای اقتصادی و تمایل به مستقل شدن دانشگاه ها در بودجه های داخلی، دانشگاه ها تمایل فراوانی به تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی از خود نشان داده اند و مشاهده می شود که تجاری سازی دارایی های فکری به اهداف نهادی بسیاری از سیستم های دانشگاهی تبدیل شده است و در بیشتر کشورها تمرکز سیاست گذاری ها به سمتِ نقش رابطه­ صنعت و دانشگاه در تقویتِ کارآفرینی در صنایع جدید و سریع الرشد معطوف شده است (سازمان همکاری اروپا^[۱۷]،۲۰۰۳). از این رو دانشگاه ها به عنوان مهم ترین بازیگر در اقتصاد دانش بنیان به حساب می آیند و تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی و نوآوری های مرتبط با تحقیق و توسعه، به عنوان مهمترین عوامل ثبات اقتصادی کشورها در نظر گرفته می شوند(آرورا و همکاران،۲۰۰۱). در واقع دانشگاه ها به طور مشترک در حال رسیدن به نوعی ماهیت کارآفرینانه اند؛ به نحوی که دانشگاه ها در کشورهای توسعه یافته به طور فزاینده ای کارآفرین بوده(سیگل و همکاران،۲۰۰۴)و به عنوان منشا و خواستگاه توسعه فناوری هایی که برای فعالیت های اقتصادی می توانند مفید واقع شوند، در نظر گرفته می شوند(مووری و همکاران^[۱۸]،۲۰۰۱). یعنی علاوه بر پژوهش و آموزش، دارای “مأموریت سوم” توسعه اقتصادی هستند(اتزکوویتز،۲۰۰۴). تغیر نقش دانشگاه ها از تولید کننده دانش به ایجادکننده سرمایه از دانش، که با هدف بهبود عملکرد اقتصاد ملی یا منطقه ای و نیز مزیت های مالی حاصله برای دانشگاه و اساتید آن صورت می گیرد (اتزکوویتز و همکاران،۲۰۰۰) .منجر به به افزایش فعالیت‎های مرتبط با تجاری سازی در دو دهه اخیر شده است. از این رو باید به طراحی سناریوهای متفاوتی برای نقش آفرینی دانشگاه در توسعه، اهتمام ورزید. از این جهت، دانشی که در دانشگاه ها و مراکز آکادمیک ایجاد می‌گردد چنانچه در مراحل بعدی تبدیل به محصول، خدمت یا فناوری نگردد، از نظر اقتصادی دانش بیهوده‌ای تلقی خواهد شد و نخواهد توانست ارزش افزوده‌ای را برای جامعه ایجاد کند. و در نتیجه ایجاد و ذخیره‌سازی دانش در دانشگاه‌ها به تنهایی راضی کننده نبوده و اطمینان از کاربرد آن به گونه‌ای که جامعه بتواند از منافع سرمایه‌گذاری در تحقیقات بهره‌برداری نماید یکی از اهداف اصلی تحقیقات دانشگاهی خواهد بود. اهمیت این موضوع تا حدی است که برخی از نویسندگان مدعی اند که دانشگاه ها در راستای تجاری سازی نتایج تحقیقات، نقش جدیدی را برعهده دارند و از آنجا که اهمیت نوآوری دانش بنیان در توسعه سازمان های صنعتی روز به روز بیش تر می شود، دانشگاه ها می توانند نقش بیش تری را در توسعه ی نوآوری جامعه ایفا کنند(راسموسن و همکاران^[۱۹]،۲۰۰۶).
سالهاست که تدریس و تحقیق از ماموریت های اصلی دانشگاه بوده اند. اما این ماموریت­ها بتدریج و با ظهور چارچوب­هایی مانند بیوتکنولوژی، جهانی شدن، کاهش بودجه­ های پایه، منظرهای جدید درخصوص نقش دانشگاه در نظام تولید دانش را تغییر داده اند( راسموسن و همکاران،۲۰۰۶). سیاستگذاران بر این امر تاکید می­نمایند که فاصله زمانی زیاد بین کشف دانش در دانشگاه و استفاده از آن توسط شرکت­ها، رقابت پذیری شرکت های آمریکایی در صنایع کلیدی مانند فلزات، خودرو، تلویزیون و نیمه هادی ها را دچار نقصان کرده است (مارشال،۱۹۸۵).^[۲۰] در سال ۱۹۷۰ رویکرد دانشگاه های امریکا تمرکز بر توسعه فناوری‎های جدید بود و مجلس و سیاستگذاران نبود تمرکز در انتقال این فناوری ها برای کاربردهایی در بخش خصوصی را مورد انتقاد قرار دادند(اداره حسابداری عمومی آمریکا^[۲۱]،۱۹۹۸). در ۱۹۸۰ کنگره امریکا سعی کرد که موانع انتقال فناوری از دانشگاه به صنعت را از طریق قانونگذاری که به قانون بیه- دول معروف شد برطرف (فلدمن و همکاران،۲۰۰۲). دانشگاه ها بطور روزافزونی با افزایش تجاری سازی تحقیقات جدید و کاهش فعالیت های قدیمی نظیر تدریس و تحقیقات مواجه شدند. گسترش تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی دروازه­ای جدید به خصوصی سازی مشترکات علمی و پیشرفت های علمی یا اثرات غیر مصطلح^[۲۲] را منجر شد (چانگ و همکاران،۲۰۰۹). گیبونس و دیگران^[۲۳] (۱۹۹۴) بحث می کنند که درحال حاضر یک تغییر اساسی در نظام تولید دانش می دیده می شود که با سازمان های جدید و روابطی با خصوصیات همچون انعطاف پذیری، چند رشته ای و ناهمگون شناخته می شوند در حال گسترش است. در همین رابطه در ادبیات مدل منحنی حلزونی سه گانه نیز بیان می کند که قبول تجاری سازی به عنوان یک فعالیت اصلی دانشگاهی، انقلابی دانشگاهی را شکل می دهد (راسموسن و همکاران،۲۰۰۶).
مارک من و همکاران^[۲۴] (۲۰۰۸) اشاره می نمایند که نرخ تحقیق و توسعه تکنولوژی رو به افزایش است چرا که گسترش دانش باعث کاهش هزینه های مرتبط با سازماندهی می شود. استلزام کلیدی این امر اینست که سازمان ها (چه سازمان های انتفاعی و چه غیرانتفاعی) تنها روی ظرفیت های داخلی تحقیق و توسعه تکیه نکنند. هیچ سازمانی دارای نیروی دانشی کافی در دسترس نمی باشد. هیچ موسسه ای نمی تواند تمامی موضوعات علمی مرتبط با ارائه محصول را تحت پوشش دهد و شرکت های بزرگ اغلب توانایی کنترل فرایندهای تولید در یک خط را ندارند. در عوض شرکت ها ناگزیرند تا ظرفیت توسعه و تحقیق خود را از طریق مشارکت در خرید، تهیه جواز و تحقیقات مشترک با سازمان ها و نهادهای دولتی در نظر بگیرند (چزبرگ^[۲۵]،۲۰۰۳).
مطالعه تجاری سازی تحقیق و تکنولوژی و ابعاد آن بسیار مهم است چرا که چنین تحلیل هایی فراهم کننده مدارک مهمی جهت تصمیم گیری کاراتر بیشتر مدیران و سیاستگذاران می باشد. حقیقتا موضوع تجاری سازی به عنوان یک فیلد جدید^[۲۶] در حال حرکت به سمت جلو بوده و مورد توجه محققین قرار گرفته شده است. آمارها نشان می دهد که در سال های اخیر ژورنال های علمی بسیاری، در این زمینه تحقیقات دانشمندان را منتشر می‎نمایند (روترمل^[۲۷]،۲۰۰۷). افزایش نرخ تحقیقات پیشرفته، ارائه فعالیت ها و فرآیندهای مرتبط و گسترش تئوری های بنیانی در این موضوع نشان از اهمیت تجاری سازی مالکیت معنوی در میان موسسات انتفاعی و غیرانتفاعی دارد. افزایش مقاله های مرتبط با این بخش در میان سازمان‎های انتفاعی و غیرانتفاعی نشان دهنده وجود تلاش بسیار جهت تجاری سازی تحقیق و تکنولوژی در میان دانشگاه ها و موسسات تحقیقاتی است(مارک من و همکاران^[۲۸]،۲۰۰۸).
پیرو تغییر در سیاست های دولتی و سیستم های نظارتی دولت دانشگاه ها تا حد زیادی نقش اقتصادی خود را مورد بحث قرار داده و تمایل به نشان دادن تاثیر اجتماعی شان در جهت کسب بودجه دولتی دارند. گزارش سازمان توسعه و همکاری اقتصادی نشان می دهد که بسیاری کشورها اصلاحات دانشگاهی را به سوی استقلال بیشتر، رقابت بیشتر، بودجه بر اساس عملکرد و تجاری سازی نتایج تحقیقات انجام داده اند. همچنین افزایش قابل توجهی در سیاست های حمایتی دانشگاه از تجاری سازی و انتقال فناوری دیده می‎شود. اتکوویتز و همکاران^[۲۹] (۲۰۰۰) پیشنهاد می کنند که الگویی از تغییر به سوی دانشگاه کارآفرین در مناطق جغرافیایی مختلف در حال ظهور است. این تغییر ناشی از توسعه داخلی دانشگاه و تاثیرات خارجی برروی ساختارهای دانشگاهی و شاید افزایش نفوذ خوشه بندی نوآوری درسطح منطقه ای است.
گول براندسون(۱۹۹۷) با تکیه بر گفته فرودر^[۳۰](۱۹۹۰) تشریح می نماید که موسسات دانشگاهی می توانند با پاسخگویی به نیازهای اجتماعی و کمک به افزایش توسعه اقتصادی تصویر عمومی خود را بهبود بخشند که خود به خود می توانند توجیح مناسبی در زمینه بودجه های دولتی صرف شده ارائه نمایند. بعلاوه تغییر در ماموریت دانشگاه این امکان را برای بسیاری از دانشگاه ها ایجاد نموده است که بودجه وسیعتری از منابع غیردولتی بدست آورند. بطور کلی، دانشگاه ها می توانند به توسعه اقتصادی از طریق تعامل با صنعت موجود و در کنار آن با انواع تجاری سازی دانش ازجمله ایجاد کسب وکارها کمک نمایند. بسیاری از دانشگاه ها از این فرصت بهره می گیرند تا فعالیت های خود را از طریق نشان دادن مطلوبیتشان در جامعه تضمین کرده و گسترش دهند(گلبرندسن^[۳۱]،۱۹۹۷).
افزایش تجاری سازی تحقیق باعث افزایش موضوعات خط مشی گذاری و مدیریتی شده است و این مقوله موجب شروع تغییراتی در دانشگاه ها، شرکت ها و جامعه شده است. برای دانشگاه ها و موسسات تحقیقاتی، گرایش به سمت تجاری شدن منعکس کننده فشاری اجتماعی برای افزایش سود اجتماعی (برای مثال افزایش شغل یا خلق ارزش) که با سرمایه گذاری عمومی که در امر تحقیق شده و همچنین تلاشی در جهت رشد دانشگاه ها همسو است (مارکمن و همکاران،۲۰۰۸).
عوامل زیادی می تواند نگرش دانشگاه­ها را در مورد جنبه های سودمند پژوهش­ها و تلاش برای همکاری با شرکت­های خصوصی به صورت فعال­ تغییر دهد. یکی از آنها جستجوی منابع بیشتر برای تأمین بودجه­ های پژوهشی در پی کاهش بودجه­ های دولتی است. همچنین تغییرات در سیاست­های دولتی در این زمینه نیز بسیار مهم است که در نتیجه منجر به افزایش مشارکت صنایع به روش­های گوناگون شده است. این سیاست‎ها بازه گسترده­ای را، از تقویت همکاری و مکانیزم­ های انتقال به درون یا بیرون از دانشگاه، تا تأمین بودجه­ های دولتی وابسته به مشارکت صنعت، در برمی­گیرد(سازمان همکاری اروپا،۲۰۰۰).
۲-۲ تعریف تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی
اغلب تعاریف در زمینه کارآفرینی دانشگاهی، تأکیدی ویژه بر تجاری­سازی دانش تولید شده در دانشگاه­ها داشته و برخی پژوهشگران(تول و چزارنیتزکی^[۳۲]،۲۰۰۷) آنها را مترادف با یکدیگر می­دانند.
محققین تعاریف گوناگونی از کارآفرینی دانشگاهی ارائه داده­اند که هر یک از آنها به جنبه هایی از این پدیده اشاره دارند. برخی از پژوهشگران در تعریف کارآفرینی دانشگاهی، به کلیه فعالیت­های تجاری­سازی، خارج از وظایف عادی آموزشی و پژوهشی اشاره دارند(کلفستن و جونز ایوانز^[۳۳]،۲۰۰۰). در حالی که برخی دیگر از محققین بر فعالیت­های نوظهور دانشگاه­ها، بویژه ایجاد شرکت­های انشعابی تأکید بیشتری می­ کنند که می‎توان به تعریف اتزکویتز (۲۰۰۳, ۱۱۲) اشاره کرد که دانشگاه کارآفرین را مرکز رشدی طبیعی با ساختارهای حمایتی تجاری، فکری و ترکیبی از آنها، برای استادان و دانشجویان در راه ­اندازی مخاطرات جدید می­داند. رایت و همکارانش^[۳۴](۲۰۰۷, vii) ، نیز کارآفرینی دانشگاهی را توسعه تجاری سازی، فراتر از تمرکز سنتی بر اعطای امتیاز دارایی­ های فکری و مشتمل بر اقدام به ایجاد شرکت­های انشعابی^[۳۵] حاصل از فناوری و دانش تولید شده در دانشگاه­ها، می­دانند.
در برخی پژوهش­ها نیز کارآفرینی دانشگاهی، حوزه ای از کارآفرینی تعریف شده که به دنبال درک و شرح کسب­وکارهای مخاطره­ای و محصولات جدیدی است که از دارایی­ های فکری دانشگاه حاصل شده ­اند (لانو^[۳۶]،۲۰۰۶).
گاهی اوقات کارآفرینی دانشگاهی به منزله تلاشی برای افزایش منافع، نفوذ و پرستیژ فردی یا نهادی، از طریق توسعه و بازاریابی ایده­های پژوهشی یا محصولات مبتنی بر پژوهش (لوییس و همکاران^[۳۷]،۱۹۸۹) و یا به صورت یکپارچه­سازی نقش­ها و منابع جدید در بستر سازمانی موجود و ایجاد مدل­های جدید برای آنچه پژوهشگران باید انجام دهند(کولی واس و پوول^[۳۸]،۲۰۰۳) تعریف می­شوند.
برخی دیگر از پژوهشگران نیز کارآفرینی دانشگاهی را شامل کلیه فعالیت­های کارآفرینانه دانشگاه می­دانند که محدود به واگذاری امتیاز، ایجاد شرکت­های جدید در دانشگاه، انتقال فناوری، مراکز رشد، پارک­های علم و فناوری، واگذاری حق امتیاز و توسعه منطقه­ای نمی­ شود(روترمل و همکاران،۲۰۰۶).
دانشگاه کارآفرین، توسعه اقتصادی را به عنوان یک عملکرد جدید دانشگاهی به آموزش و پژوهش پیوند می­زند. این امر “سرمایه­ای کردن دانش” است که قلب مأموریت جدید دانشگاه را تشکیل داده، پیوند دانشگاه را با کاربران دانش محکم­تر کرده و دانشگاه را به عملگری اقتصادی تبدیل می­ کند (اتزکوویتز، ۱۹۹۸).
در بسیاری از متون تحقیقاتی، تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی و انتقال تکنولوژی مترادف هم هستند (چانگ و همکاران،۲۰۰۹)
بطور کلی انتقال تکنولوژی عبارت است از انتقال ایده، انتقال روش یا نتایج تحقیقات در محیطی که منجر به محصول، خدمات یا فرایند ها به هر روشی شود (۲۶ , ۲۰۰۳,RAND). انتقال تکنولوژی، انتقال رسمی کشفیات جدید و نوآوری های ناشی از تحقیقات علمی است که موسسات تحقیقاتی غیرانتفاعی و دانشگاه‎ها با بخش های تجاری برای مزایای عمومی به اجرا می رسانند ( ۲۰۰۳,AUTM).
بسیاری از محققین نیز به تعریف تجاری سازی می پردازند:
اراب^[۳۹] (۱۹۸۸) تجاری سازی را بدین صورت تعریف کرده است: ” تجاری سازی شامل تولید ایده ای جدید و پیاده سازی آن روی یک محصول، فرایند یا خدمت جدید است که منجر به رشد پویای اقتصاد ملی و افزایش اشتغال و افزایش سود خالص برای بنگاه کسب وکار نوآور می شود. تجاری سازی نوآوری پدیده ای یک باره نیست؛ بلکه فرآیندی طولانی و تجمعی از تعداد زیادی از فرایند های تصمیم گیری است که از مرحله تولید ایده تا مرحله پیاده سازی آن را شامل می شود. ایده جدید به ادراک از نیازهای جدید مشتریان یا راه های جدید تولید اشاره دارد. این پدیده در فرایند تجمعی گردآوری اطلاعات، ایجاد شده و با یک چشم انداز کارآفرینانه­ی همیشه در چالش، ترکیب می شود. در فرایند پیاده سازی، ایده جدید بصورت محصول قابل عرضه به بازار، یا فرایند جدیدی با هزینه کمتر و بهره­وری بالاتر، توسعه یافته و تجاری می‎شود” (اوراب،۱۹۹۸).
اسپلینگ^[۴۰] با مروری بر تعاریف مختلف از جمله تعریف جولی^[۴۱] (۱۹۹۷) که تجاری سازی را فراگردی تعریف می­ کند که از بینش فناوری– بازار آغاز شده و به کارکردهای پایدار محصول متناسب با بازار ختم می­ شود در مورد تجاری سازی تعریف جامعی ارائه می نماید وی تجاری­سازی را به عنوان فراگرد انتقال و تبدیل دانش نظری موجود در نهادهای دانشگاهی به برخی انواع فعالیت­های اقتصادی تعریف کرد (اسپیلینگ،۲۰۰۴).
فانگ زاو^[۴۲] (۲۰۰۴) با بررسی تحقیقات برایت^[۴۳] (۱۹۶۹)، سارن^[۴۴] (۱۹۸۴)، روث ول^[۴۵] (۱۹۹۲)، ساندبو^[۴۶] (۱۹۹۸) به این نتیجه رسید که تجاری سازی تحقیقات فرآیندی است که در آن توسعه ایده های جدید یا داده های تحقیقاتی و تبدیل آنها به محصولات تجاری یا خدمات و در نهایت ارائه به بازار دیده شود. تجاری سازی تحقیقات شامل انتقال و توسعه به خوبی خدمات مشاوره ای دارایی های معنوی^[۴۷] که روی نوآوری تکنولوژیکی تکیه می نماید است. وی بیان می دارد که نوآوری تکنولوژیکی فرایند فنی پیچیده و اقتصادی – اجتماعی است که نیازمند سرمایه گذاری مالی و سالها کار و فعالیت است. در نهایت آن را به یک برنامه هشت مرحله ای ساده نموده که در زیر آمده است:
نوآوری از کشف یا پیشنهاد علمی وتکنولوژیکی یا از درک صحیح از فرصت های تجاری و محیطی سرجشمه می گیرد.