معادله‌ی ولتاژ (۱۲٫۲) برای جهت مثبت جریان استاتور که فرض شده است به سمت خارج پایانه‌های استاتور باشد معتبرند. اگر جهت مثبت جریان استاتور عکس شود،که درتحلیل کار موتوری معمول است، تنها تغیر لازم در (۱۲٫۲) تعویض علامت i_abcs است[۲].

معادله‌ی گشتاور در متغیرهای ماشین:

انرژی ذخیره‌شده در میدان تزویج یک ماشین سنکرون می‌تواندبه‌صورت زیر بیان شود:

در رابطه‌ی فوق I ماتریس همانی است و L’_srبه‌صورت زیر تعریف می‌شود:

چون سیستم مغناطیسی خطی فرض می‌شود، W_f=W_c . با بهره گرفتن از ضریب p/2 برای ماشینp قطبی و اعمال علامت منفی برای مثبت کردن T_eبرای کار ژنراتوری، رابطه‌ی زیر را برای گشتاور خواهیم داشت:

شکل گسترده‌ی عبارت فوق به‌صورت زیر است:

عبارت گشتاور بالا برای کار ژنراتوری هنگامی مثبت است که جهت مثبت جریان استاتور به سمت خارج پایانه‌های استاتور فرض شده باشد. اگر جهت مثبت جریان استاتور به داخل پایانه‌های استاتور فرض شده باشد. آنگاه عبارت گشتاور بالا برای کار موتوری مثبت خواهد بود[۲]. به شرط آنکه علامت ضرایب sin2θ_r و cos2θ_r تغییر داده شوند. البته این کار را می‌توان با تغییر علامت قبل از ضریب (L_md-L_mq) نیز انجام داد. گشتاور و سرعت روتور با رابطه‌ی زیر به هم مربوط هستند.

در رابطه‌ی فوق J ممان اینرسی برحسب کیلوگرم متر مربع یا ژول بر مجذور ثانیه است. گشتاور T_I ورودی است و مقدار آن به شفت ماشین سنکرون اعلام می‌شود و مثبت در نظر گرفته می‌شود.

معادلات ولتاژ در متغیرهای دستگاه مرجع روتور- معادلات پارک:

آر.اچ.پارک اولین فردی بود که تغییر متغیرها در تحلیل ماشین‌های سنکرون وارد کرد [۱]. او متغیرهای استاتور را به دستگاه مرجع روتور منتقل کرد با این کار، اندوکتانس های متغیر با زمان در معادلات ولتاژ حذف می‌شود[۴]. معادله‌های پارک با قرار دادن سرعت دستگاه مرجع اختیاری معادل با سرعت روتور ω=ω_rبه دست می‌آیند. لذا:

برای یک سیستم مغناطیس خطی شارهای پیوندی با قرار دادن θθ_r= در رابطه‌ی(۱۱٫۲)می‌تواند در دستگاه مرجع روتور بیان شود. درنتیجه خواهیم داشت:

با بهره گرفتن از اتحادهای مثلثاتی می‌توان نشان داد که:

معادلات پارک اغلب به‌صورت گسترده نوشته می‌شوند. لذا از روابط (۱۸٫۲) تا (۲۰٫۲) خواهیم داشت:

عبارت‌های شار پیوندی نیز با قرار دادن (۱۸٫۲) و(۲۰٫۲)در (۱۹٫۲)به‌صورت زیر محاسبه می‌شوند:

معادلات ولتاژ و شار پیوندی مدارهای معادلی را پیشنهاد می‌کند که در شکل ۱-۳ می‌بینید.

شکل: ۱-۲
اغلب مرسوم است که معادلات ولتاژ و شار پیوندی برحسب راکتانسها بیان شود. لذا روابط فوق را می‌توان به‌صورت زیر بازنویسی کرد:

در رابطه‌ی فوق ω_b سرعت زاویه‌ای الکتریکی مبنا مورداستفاده در محاسبه‌ی راکتانسها سلفی است. شار های پیوندی در واحد زمان عبارت اند از:

معادلات پارک عموماً بدون اندیس‌هایrs , و پریم ها نوشته می‌شوند. اگر جریان‌ها را به‌عنوان متغیرهای مستقل انتخاب کنیم و شارهای پیوندی را با جریان‌ها جایگزین کنیم معادلات ولتاژ به‌صورت(۲۵٫۲)خواهند شد:

راکتانسهاX_d , X_q عموماًبه‌عنوان راکتانس های محور طولی و عرضی شناخته می‌شوند. و مقادیر این راکتانس ها از روابط زیر قابل محاسبه هستند.

در برخی کاربردها به‌ویژه در سیستم‌های محرک فرکانس متغیر، ماشین سنکرون به‌عنوان یک موتور کار می‌کند. به هنگام تحلیل عملکرد موتوری ممکن است نوشتن معادله‌ها با جهت مثبت جریان استاتور به سمت داخل پایانه‌های استاتور مطلوب باشد. معادلات موجود با تغییر جهت فرضی جریان مثبت، با تغییر ساده‌ی علامت i_qs^r،i_ds^rو i_osدر همه‌ی معادلات ولتاژ و شار پیوندی اصلاح می‌شوند[۵].

سیستم پریونیت:

ولتاژ مبنا عموماً برابر مقدار مؤثر ولتاژ نامی فازی برای متغیرهای abc و مقدار ماکزیمم برای متغیرهایqdo انتخاب می‌شوند. اما، موقعی که متغیرهایabc و qdo را باهم مقایسه می‌کنیم اغلب از مقدار مبنای واحدی استفاده می‌کنیم. هنگامی‌که ماشین را به‌صورت جداگانه در نظر می‌گیریم، مبنای توان معادل ولت-آمپر نامی آن انتخاب می‌شوند. موقعی که سیستم قدرت را در نظر می‌گیریم، مبنای قدرت سیستم انتخاب می‌شود که عموماً متفاوت با مبنای قدرت ماشین است[۶].
موقعی که کمیت‌های مبنا انتخاب شوند جریان مبنا و امپدانس مبنا متناظر را می‌توان محاسبه نمود. معادلات پارک که بر اساس شار پیوندی در ثانیه و راکتانسها نوشته شده‌اند به سادگی با تقسیم هر جمله بر ماکزیمم ولتاژ مبنا پر یونیت می شوند. شکل این معادلات در نتیجه‌ی پریونیت شدن بدون تغییر می‌ماند. موقع پر یونیت کردن معادله‌ی ولتاژ سیم‌پیچی تحریک (سیم‌پیچیfd ) مناسب توسط e’_xfdمحاسبه شود.
لذا گشتاور مبنا،توان مبناست که بر سرعت سنکرون روتور تقسیم می‌شود. درنتیجه[۳]:

که در رابطه‌ی فوق ω_b متناظر با فرکانس ،P_Bتوان مبنا ، V_B(dqo) ماکزیمم ولتاژ فاز مبنا و I_B(dqo) مقدار ماکزیمم جریان فاز مبنا را نشان می‌دهد. تقسیم رابطه‌ی گشتاور بر (۲۷٫۲) ، گشتاوری را نتیجه می‌دهد که به‌صورت پر یونیت محاسبه‌ شده باشد. لذا :

معادله گشتاور فوق را می‌توان برحسب سرعت به‌صورت زیر نوشت:

در رابطه‌ی فوق اگر _eωثابت باشد.آنگاه رابطه چنین می‌شود :

پایه هر دانشی روش شناخت آن است و اعتبار و ارزش هر علمی به روش شناختی مبتنی بوده است که هر علم بکار می برد. بنابراین دستیابی به هدفهای تحقیق میسر نخواهد بود مگر زمانی که جستجوی شناخت با روش شناسی درست صورت پذیرد. روش تحقیق مجموعه ای از قواعد و ابزارها و راه های معتبر (قابل اطمینان) و نظام یافته برای بررسی واقعیت ها،کشف مجهولات و دستیابی به راه حل مشکلات است (خاکی،۹۳،۱۳۸۴).

لذا در این فصل با هدف آشنایی خواننده از نحوه عمل، سعی به معرفی وبحث در مورد مباحثی چون :
اهداف پژوهش
تدوین فرضیه ها
نوع وروش تحقیق
جامعه و نمونه آماری
مدل تحقیق
متغییرهای تحقیق ونحوه محاسبه آنها
روش جمع آوری ( گرد آوری) اطلاعات
دوره زمانی تحقیق
دوره مکانی تحقیق
آزمون های آماری برای مدل رگرسیون
مفاهیم اساسی فوق برای تحقیق حاضر بررسی می گردد.
۳-۲ اهداف پژوهش
هدف کلی این تحقیق به این موضوع اشاره دارد که، به بررسی رابطه بین بهنگام بودن اعلام سود و بازده سرمایه گذاری می پردازد.
۳-۳ تدوین فرضیات
فرضیه تحقیق حدس بخردانه ای درباره رابطه دو یا چند متغییر است فرضیه به صورت جمله اخباری بیان می شود و نشانگر نتایج مورد انتظار است. یک فرضیه هیچ گاه اثبات و یا ابطال نمی شود، بلکه براساس داده های به دست آمده فقط تایید یا رد می شود (سرمدی زهره وبازرگان وحجازی ص ۳۵). فرضیه در حقیقت راه حل موقتی و پیشنهادی پژوهشگر برای حل مساله است, به عبارت دیگر فرضیه قضیه ایی است شرطی یا فرضی که تایید یا رد آن بر اساس سازگاری مفاهیم آن و به استناد مدارک تجربی و دانش گذشته آزمایش شود. (نادری و سیف نراقی , ۱۳۶۸ ,ص ۸۵)
سرمایه گذاران برای اتخاذ تصمیم در هر مرحله از خرید یا نگهداری سهام به اطلاعات نیاز دارند که بیان کننده بازده سهم در آینده می باشد در واقع پیش بینی این قیمت همواره از اهمیت زیادی برخوردار بوده است زیرا از متغیر های موثر بر قضاوتها و تصمیم گیری های استفاده کنندگان و عاملی مهم در کارایی بازار های سرمایه به حساب می آید.
با توجه به مساله تحقیق فرضیه های این پژوهش به ۱ فرضیه اصلی و۲ فرضیه فرعی در صنعت خودروسازی و صنعت فلزات اساسی به صورت زیر تقسیم می شود.
فرضیه اصلی :
بین بهنگام بودن اعلام سود و بازده سرمایه گذاری رابطه معناداری وجود دارد.
فرضیه فرعی ۱ : بین بهنگام بودن اعلام سود و بازده سرمایه گذاری در صنعت خودروسازی رابطه معناداری وجود دارد .
فرضیه فرعی ۲ : بین بهنگام بودن اعلام سود و بازده سرمایه گذاری در صنعت فلزات اساسی رابطه معناداری وجود دارد.
۳-۴ نوع و روش تحقیق:
تحقیق عبارت است از یک فرایند مستمر، منظم و با ضابطه در جهت حل یک مشکل (شناخت یک موقعیت نامعیین) است یا تجزیه و تحلیل، ثبت نظام مشاهدات کنترل شده است که منجر به اصول قوانین و تئوری ها می شود. پژوهشگر پس از تهیه وتنظیم موضوع تحقیق باید در فکر انتخاب روش تحقیق باشد. هدف از انتخاب روش تحقیق این است که مشخص نماییم برای بررسی موضوعی خاص چه روش تحقیقی لازم است تا او هر چه سریع تر به پرسش یا پرسش های تحقیق مورد نظر دست یابد. تحقیق حاضر در زمره تحقیقات کاربردی قرار می گیرد.
تحقیق توصیفی شامل مجموعه روشهایی است که هدف آن ها توصیف کردن شرایط یا پدیده های مورد بررسی است. اجرای تحقیق توصیفی می تواند صرفاً برای شناخت بیشتر شرایط موجود یا یاری دادن به فرایند تصمیم گیری باشد. (سرمدی زهره وبازرگان وحجازی ص۸۱ و۸۲ ). با توجه به اینکه تحقیق حاضر به جمع آوری اطلاعات برای آزمون فرضیات یا پاسخ به سوالات مربوط به وضعیت فعلی که به بررسی رابطه متغییرها می پردازد لذا، روش تحقیق به کار رفته در این طرح، روش توصیفی از نوع همبستگی (توصیفی– همبستگی ) محسوب می‌شود. پس به طور خلاصه این پژوهش از نوع توصیفی و کاربردی است.
۳-۵ جامعه و نمونه آماری
یک تحقیق علمی با هدف شناخت یک پدیده در جامعه آماری انجام می شود. به این دلیل موضوع تحقیق ممکن است متوجه صفات، ویژگیها، کارکردها، و متغییرهای آن یا اینکه متوجه روابط بین متغییرها، صفات، کنش و واکنش و عوامل تأثیر گذار در جامعه باشد. مشخص کردن جامعه و نمونه آماری روش نمونه گیری و حجم نمونه به خاطر برآورده شدن الزام اعتبار بیرونی تحقیق است.
بنابراین جامعه را این گونه می توان تعریف کرد:
جامعه عبارتست از گروهی از مشاهدات می باشد که حداقل دارای یک صفت مشخصه مشترک باشند. که می توان با ذکر دقیق صفات مشترک جامعه را محدود کنیم.(سرمد، حجازی، بازرگان، ۱۳۸۸).
جامعه آماری این تحقیق کلیه شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران از سال ۱۳۸۵ لغایت تا پایان سال ۱۳۹۰ می باشد.
نمونه بخشی از جامعه می باشد که معرف ویژگیهای جامعه می باشد. منظور از معرف بودن این است که بتوان در نمونه ویژگیهای جامعه را مشاهده کرد. (سرمد،حجازی، بازرگان،۱۳۸۸)
برای تعیین نمونه تحقیق شرکت های با مشخصات زیر در نظر گرفته می شود :
۱ - سال مالی انها منتهی به ۲۹ اسفند هر سال باشد.
۲ - گزارشات مالی انها در دسترس باشد
۳- شرکت ها بین سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰ تغییر سال مالی نداشته باشد .
۴- شرکت ها نبای
د در گروه واسطه گری مالی باشد.. (بانک ها، سرمایه گذارها و….)
از بین شرکتهای دو صنعت خودرو سازی و صنعت فلزات اساسی انتخاب شده است.
جدول۳-۱ لیست شرکتها

بیتردید محققین میدانند که فقیهان در طول تاریخ با تحمل رنجهای فراوان توانستند این میراث گرانبها را به سلامت به دست ما برسانند. امام خمینى (ره) در این‌باره مى‌فرمایند:
«اگر فقهاى عزیز نبودند، معلوم نبود امروز چه علومى به عنوان علم قرآن و اسلام و اهل‌بیت به خورد توده‌ها داده بودند.»^[۶۲]

۲-۲-۳-شمولیت فقه اسلامى‌

قوانین فقهى، زادۀ عقل محدود بشر نیست تا در نتیجه به نژاد، قبیله، طایفه، قوم، سرزمین و نسل و زمان و مکان خاصى محدود شود، بلکه حکمت الهى آن را براى مصلحت انسان در همۀ نسلها و سرزمینها و اقوام و طوایف و نژادهاى گوناگون و زمانها‌ و مکانهاى مختلف وضع کرده است و از همین رو اندیشه‌هاى پاک و تابناک بشرى آن را پذیرفته است؛ و هر چه زمان بگذرد و اندیشۀ بشریت تکامل یابد، مجال دیگرى پدید مى‌آید تا به وسیلۀ علم فقه پرده از اسرار تازه‌اى کنار رود و احکام ارزنده‌اى در راستاى تکامل و پیشرفت بشرى عنوان شود و تشکیلات منسجم نوینى براى زندگى انسانها پى‌ریزى گردد. قوانین فقهى پایه‌هاى زندگى عملى نو و تازه‌اى را براى انسان مى‌ریزد که بر اساس ساختار اجتماعى دقیقى استوار گشته و معیارهاى کاملى را براى همیارى و تعاون انسانها ارائه مى‌دهد؛ چنانکه مسئولیت عبادى مردم در برابر خداوند را همپاى طرح تشکیلات سیاسى جامعه مى‌نمایاند.
قوانین فقهى اسلام از استوارترین شرایعى است که از اجتماع مسلمین، جامعه‌اى سالم و به دور از همۀ مشکلات اجتماعى، اقتصادى و سیاسى مى‌سازد، جامعه‌اى که حاکمش همان قانون و تشکیلات آن می‌باشد و ایمنى و رضایت و اعتماد متقابل در میان آحاد آن دیده مى‌شود. بنا بر این فقه در راستاى معارف اسلامى داراى تأثیر فراوانى بر جامعه است.^[۶۳]

۲-۲-۴- نقش فقه در زندگی فردی و اجتماعی

معمولاً قوانینی که در دنیا وضع می‌شود به زندگى فردى افراد و رابطۀ انسان با خودش کاری ندارد و در حریم شخصى و کشش‌هاى روحى افراد، دخالتى نمى‌کند؛ بلکه تنها به دنبال روابط اجتماعى اوست، گویا انسان، زمانى نیاز به ضوابط و مقرّرات دارد که با دیگر انسان‌ها ارتباط برقرار کند؛ در حالى که بسیارى از فعالیّت‌هاى اجتماعى انسان نشأت گرفته از ساختار فردى اوست که در خلوت و تنهایى انجام مى‌شود.
اسلام و فقه اسلامى هم در حوزۀ اجتماع و آنچه به مصلحت عامّه ارتباط دارد قوانینى نظیر جهاد، امر به معروف و نهى از منکر، قصاص، حدود و دیات را وضع کرده و هم در حوزۀ فرد و زندگى فردى انسان، ضوابطى قرار داده و به رابطۀ انسان با خودش و خالقش نظام بخشیده است. براى مثال
-برای جلوگیری ازخود کشی، زائل شدن عقل، فاسد شدن نسل و مواردی مانند آن، مشروبات الکلى را تحریم کرده است.

حَرَّمَ‏ الْخَمْرَ لِمَا فِیهَا مِنَ الْفَسَادِ وَ بُطْلَانِ الْعُقُولِ فِی الْحَقَائِقِ وَ ذَهَابِ الْحَیَاءِ مِنَ الْوَجْهِ … یُورِثُ مَعَ ذَلِکَ الدَّاءَ الدَّفِینَ؛^[۶۴] خداوند شراب را حرام کرده براى آنکه منشأ فساد اجتماعى است. عقل را از درک حقایق بازمى‏دارد، حیا را از روى شرابخوار مى‏برد و در مواجهه با مردم، شرم نمیکند و با این همه باعث بیمارى نهانى در اعضاء داخلى بدن مى‏شود.
و براى خلوص روح و رشد و تقویت ارادۀ او، روزه را واجب ساخته. چراکه در ماه رمضان می‌بینیم آمار جرم و جنایت کاهش می‌یابد؛ و در مقابل در بین مردم اخلاق های نیکویی چون احسان، صلۀ رحم و مانند آن فراوان می‌شود.
علاوه بر این روزه برای سلامت جسمانی، توصیه شده است. در حدیثى از پیامبر اسلام «صلىالله علیه و آله» دربارۀ اثر بهداشتى روزه و تأمین سلامت جسم انسان‌ها و مصون و محفوظ ماندن از بیمارى‌هاى گوناگون مى‌خوانیم: «صُومُوا تَصِحُّوا‌؛ روزه بگیرید تا سالم باشید.»^[۶۵]
و براى صحّت و بقاى سلامتى‌اش اضرار به نفس را حرام کرده است… یکی از این ضررها همان خودکشی است که جوانان با بهانه های واهی دست به این عمل زشت میزنند و اینها همه از ضعف ایمان نشئت میگیرد در صورتی که متوجه نیستند یکی از گناهان کبیره همان خود کشی میباشد… صحیح است انسان مالک نفس خویش است؛ اما این ملاکی برای این کار غیر اخلاقی نمی تواند باشد.^[۶۶] خداوند تبارک و تعالى مى‏فرماید: «وَ لا تَقْتُلُوا أَنْفُسَکُمْ إِنَّ اللَّهَ کانَ بِکُمْ رَحِیماً وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ عُدْواناً وَ ظُلْماً فَسَوْفَ نُصْلِیهِ ناراً وَ کانَ ذلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسِیراً؛^[۶۷] خود را مکشید همانا خداوند نسبت به شما مهربان است و هر کس چنین کند از روى دشمنى و ستم پس به‌زودى او را در آتش افکنیم و این کار بر خدا آسان است»
امیرمؤمنان «علیه السّلام» آنجا که به تبیین فلسفۀ بعضى از احکام فقهى مى‌پردازد تعدادى از مسائل فقه اجتماعى را در کنار تعدادى از امور فقه فردى قرار مى‌دهد و مى‌فرماید:
«فَرَضَ اللَّهُ… الصَّلَاهَ تَنْزِیهاً عَنِ الْکِبْرِ وَ الزَّکَاهَ تَسْبِیباً لِلرِّزْقِ وَ الصِّیَامَ ابْتِلَاءً لِإِخْلَاصِ الْخَلْقِ وَ الْحَجَّ تَقْوِیَهً لِلدِّینِ وَ الْجِهَادَ عِزّاً لِلْإِسْلَامِ وَ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ مَصْلَحَهً لِلْعَوَامِّ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ رَدْعاً لِلسُّفَهَاءِ وَ صِلَهَ الرَّحِمِ مَنْمَاهً لِلْعَدَدِ وَ الْقِصَاصَ حَقْناً لِلدِّمَاءِ وَ إِقَامَهَ الْحُدُودِ إِعْظَاماً لِلْمَحَارِمِ وَ تَرْکَ شُرْبِ الْخَمْرِ تَحْصِیناً لِلْعَقْلِ وَ مُجَانَبَهَ السَّرِقَهِ إِیجَاباً لِلْعِفَّهِ وَ تَرْکَ الزِّنَى تَحْصِیناً لِلنَّسَبِ وَ تَرْکَ اللِّوَاطِ تَکْثِیراً لِلنَّسْلِ وَ الشَّهَادَاتِ اسْتِظْهَاراً عَلَى الْمُجَاحَدَاتِ وَ تَرْکَ الْکَذِبِ تَشْرِیفاً لِلصِّدْقِ وَ السَّلَامَ أَمَاناً مِنَ الْمَخَاوِفِ وَ الْإِمَامَهَ نِظَاماً لِلْأُمَّه»؛^[۶۸]
خداوند … نماز را براى پیراسته شدن از کبر واجب نمود و زکات را براى جلب روزى و روزه را براى آزموده شدن اخلاص مردم و حج را براى تقویت دین و جهاد را براى عزّت اسلام و امر به معروف را براى اصلاح تودۀ مردم و نهى از منکر را براى بازداشتن فرومایگان و صلۀ ارحام و پیوند با خویشاوندان را براى رشد و فراوان شدن آنان و قصاص را براى محفوظ ماندن خون‌ها و اجراى حدود را براى بزرگ جلوه نمودن حرام‌ها و ترک نوشیدن شراب را براى حراست از عقل و دورى از دزدى را براى باقى ماندن پاکدامنى و ترک زنا را براى حفظ نسب و ترک لواط را براى فراوان شدن نسل و شهادت دادن‌ها (بر حقوق) را براى حمایت از حقوق انکار شده و ترک دروغ را براى گرامى داشت راستى و سلام را براى ایمنى از خطرات و امامت را براى نظام بخشیدن به امّت.
به هر حال نگاهى گذرا به موضوعات متفاوت و متنوّع فقه اسلامى، جامعیّت و شمول آن را نسبت به دو حوزۀ فرد و اجتماع ثابت می‌کند؛ در‌حوزۀ فرد، ابواب و مسائلى چون نماز، روزه، اعتکاف، مسائل مربوط به نظافت ظاهرى و سلامت جسمانى طهارت و نجاسات، اطعمه و اشربه و …مشاهده مى‌شود و در حوزۀ جامعه، مسائل مربوط به روابط اجتماعى انسان و وظایف و حقوق او در برابر دیگران تحت عناوینى چون معاملات، احوال شخصیه (نکاح و طلاق و مانند آن) مجازات‌هاى جزایى و کیفرى (حدود، قصاص و دیات) قضاوت و … به چشم مى‌خورد.
اسلام و فقه اسلامى نه از پیوند بین فقه و اخلاق غفلت ورزیده و نه از پیوند بین فرد و جامعه. اگر بدنبال جامعۀ سالمى هستیم باید افراد سالمى داشته باشیم و اساساً آحاد و افراد هستند که جامعۀ انسانى را تشکیل مى‌دهند و روشن است که برخوردارى فرد فرد انسان‌ها از سلامت روحى و اخلاقى نیاز دارد به وضع یک سرى از قوانین و مقرّرات فردى در قالب واجب، حرام، مستحب و مکروه که فقه اسلامى جوابگوى آن است.

۲-۲-۵-آمیختگی فقه و اخلاق

نقش دیگری که مى‌توان براى فقه اسلامى برشمرد آمیختگى آن با اخلاق است و همین ویژگی است که سبب شده عبادات که باب مهمّى از ابواب فقه را تشکیل مى‌دهد، هدف و غرض اخلاقى داشته باشد مثلًا نماز عروج به عالم ملکوت و تقرّب به مبدأ هستى است‌ الصلاه قربان کلّ تقى؛^[۶۹] و وسیله تقرب بندگان پاک به خداوند است؛ و فاصله گرفتن از فحشا و منکرات «إِنَّ الصَّلاهَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ^[۷۰]. را به دنبال دارد و «ریا» که یکى از رذایل اخلاقى به حساب مى‌آید در فقه اسلامى از قانون و حکم وضعى خاصّى برخوردار است و سبب بطلان عمل عبادى مى‌شود امام صادق «علیه السّلام» می‌فرماید: إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِقَوْمٍ هَلَاکاً ظَهَرَ فِیهِمُ الرِّبَا؛^[۷۱] چون خدا هلاک قومى را بخواهد، در میان ایشان رباخوارى رایج مى‏شود.
یعنى: رباخوارى، علّت به فعلیّت رسیدن اسباب نابودى و تباهى اجتماع مى‏شود و خداوند هلاکت چنین مردمى را اراده مى‏کند.^[۷۲]
مسائل فقه به گونه‌اى با مسائل اخلاقى آمیخته شده که نمى‌توان جوانی را پیدا کرد که به واجبات و محرّمات دینى متعبّد باشد. ولى آراسته به فضایل اخلاقى و گریزان از رذایل اخلاقى نباشد این در حالى است که از دادستان دیوان ایالت متحدۀ آمریکا «رابرت هوگوت جکسون» نقل شده که گفته است: «قانون در آمریکا فقط تماس محدودى با‌ اجراى وظایف اخلاقى دارد، در حقیقت یک شخص آمریکایى در همان حال که ممکن است یک فرد مطیع قانون بوده باشد ممکن است از حیث اخلاق یک فرد پست و فاسد باشد».^[۷۳]
شدیدترین و به حسب ظاهر خشن‌ترین قانون فقهى مثل قصاص، همراه با یک تذکّر اخلاقى است که آن «اخوّت دینى» میباشد و همراه است با یک توصیۀ اخلاقى یعنى تشویق به عفو و گذشت.
«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِصاصُ فِی الْقَتْلى … فَمَنْ عُفِیَ لَهُ مِنْ أَخِیهِ شَیْ‌ءٌ فَاتِّباعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَداءٌ إِلَیْهِ بِإِحْسانٍ ذلِکَ تَخْفِیفٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَ رَحْمَهٌ»؛^[۷۴] عفو و گذشتى که در آیۀ دیگرى به عنوان صدقه‌اى که سبب بخشوده شدن گناهان مى‌شود معرّفى شده «وَ کَتَبْنا عَلَیْهِمْ فِیها أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ … فَمَنْ تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ کَفّارَهٌ لَهُ».^[۷۵]
چنانچه طلاق در شرع منفور شناخته شده است اما با عفو و بخشش که از لطیف‌ترین مسائل اخلاقى است، مقرون است. وَ إِنْ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَمَسُّوهُنَّ وَ قَدْ فَرَضْتُمْ لَهُنَّ فَرِیضَهً فَنِصْفُ ما فَرَضْتُمْ … وَ أَنْ تَعْفُوا أَقْرَبُ لِلتَّقْوى وَ لا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَیْنَکُمْ إِنَّ اللّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ.^[۷۶]
این گونه است دین اسلام، دینی با عطوفت و محبت، سهل و آسان و همراه با زیبایی های وصف ناشدنی. به گونهای که اگر مخاطبین جوان با آن آشنا شوند و زیبایی آن را درک کنند به هیچ وجه از آن روی گردان نخواهند بود.

۲-۳-علل دین گریزی

زندگی هر شخصی دارای دو بعد فردی و اجتماعی است. برای رسیدن به سعادت و حیات طیبۀ فردی و اجتماعی نیازمند نظام و قوانینی میباشد. این نظام و آن قوانین، دین حق است که نیازمندی به آن به ضرورت فطرت انسان است. «فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفاً فِطْرَتَ اللّهِ الَّتِی فَطَرَ النّاسَ عَلَیْها؛^[۷۷] به سوی این دین توحیدی روی بیاور و ثابت باش بر آن سرشت خدا که مردم را بر آن سرشته است.»
بنابراین گرچه انساناً فطرتاٌ دین دار است اما گاهی عوامل درونی و بیرونی سبب دین گریزی انسان میشود به گفته امام حسین «علیه السّلام» دین لق لقۀ زبان میگردد. عمدهترین عواملی که سبب دین گریزی جوانان میشود عبارتند از: خانواده با تربیت نامناسب ۲- اجتماع ۳- مدرسه ۴- تهاجم فرهنگی ۵- عملکرد نامناسب عالمان دین ۶-دوستان ۷- فقر ۸- لقمۀ حرام

۲-۳-۱-تربیت نامناسب

انسان متشکل از دو بعد حیوانی و انسانی است. از این جهت که حیوان است نیازمند آب، غذا، مسکن و.است؛ اما باید توجه دا شت که تأمین زندگی حیوانی مقدمه و طفیلی است نه هدف و اصیل.
پس اگر کسی در زندگی تنها سعی و تلاشش برای کسب لذات حیوانی، خوردن، آشامیدن و. باشد، به ضلالت و گمراهی می‌افتد؛ زیرا روح ملکوتی و عقل انسانی خود را به فراموشی سپرده است. نمی توان به این فرد انسان گفت؛ بلکه او حیوانی است به صورت انسان که عقل دارد اما آنچنان منزوی شده که توانایی درک فضایل و مکارم انسانی را ندارد. به همین جهت از حیوان هم پست تر است.
علاوه برآن انسان یک خود انسانی به اعتبار نفس ملکوتی دارد. از این جهت گوهری مجرد ملکوتی که برتر از ماده که برای خود نیازمندیهایی جسمانی و روحانیای دارد.
والدین باید متوجه باشند که زمانی سعادت فرزندانشان تأمین می‌شود که نیازهای روحانی و جسمانی آنان برآورده شود؛ اما اگر این نیازهای روحی و جسمی هم برآورده نشود عمر جوانشان به فساد و تباهی خواهد گذشت.

۲-۳-۱-۱-مفهوم تربیت

تربیت طفل عبارت است از تعلیم او به آداب اجتماعی و اخلاقی متناسب با محیط خانوادگی او و همچنین تلاش در فراگرفتن علم یا صنعت یا حرفۀ متناسب با زمان و وضعیت اجتماعی و خانوادگیاش تا در آینده بتواند با درآمد کافی زندگی خود را در رفاه به سر ببرد…^[۷۸]

۲-۳-۱-۲-ضرورت تربیت

با آنکه سالها قبل ویکتور هوگو توانست با گشودن یک مدرسه درهای یک زندان را ببندد ولی امروزه بر خلاف دیروز تعداد زندان‌ها نسبت به مدارس سر به فلک کشیده است. جوانان بزهکاری که عمر با ارزش خود را پشت میله های زندان به سر می‌برند.
اگر فرزندان ما در اولین مدرسۀ انسان سازی یعنی خانواده به درستی تربیت نشوند چگونه می‌توان انتظار داشت در محیط بزرگ اجتماع کاستی های ناشی از آن جبران گردد. چه بسا در کانون های اصلاح و تربیت با جوانانی روبرو می‌شویم که از درد ناشی از تربیت ناصحیح رنج می‌برند تربیتی که اغلب از سهل انگاری و شتابزدگی خانواده نشأت می‌گیرد.
امام علی «علیه اسّلام» می‌فرمایند:
مَا نَحَلَ وَالِدٌ وَلَداً نُحْلًا أَفْضَلَ مِنْ أَدَبٍ حَسَنٍ؛ بخشش و هدیه هیچ پدری به فرزندش بهتر از ادب و تربیت پسندیده نیست.^[۷۹]

۲-۳-۱-۳-آسیب شناسی تربیت

عدم تربیت صحیح آفتی است که نه تنها نسل امروز، بلکه نسل آینده را هم دچار بحران و چالش می‌کند. رسول گرامى اسلام صلى الله علیه و آله طى سخن صریحى مى‌فرماید:
«کُلُّ مَوْلُودٍ یُولَدُ عَلَى الْفِطْرَهِ حَتَّى یَکُونَ ابَواهُ یُهَوِّدانِهِ وَ یُنَصِّرانِهِ» هر نوزادى بر فطرت الهى‌ متولد مى‌شود تا اینکه پدر و مادرش او را (منحرف کرده) یهودى و نصرانى بار مى‌آورند.
امام خمینى در رابطه با نقش تربیت در رابطه با گرایش و یا گریز جوان نسبت به دین مى‌فرماید: «انسان‏ از اول‏ این طور نیست که فاسد به دنیا آمده باشد. از اول با فطرت خوب به دنیا آمده؛ با فطرت الهى به دنیا آمده: کُلُّ مَوْلُودٍ یُولَدُ عَلَى الْفِطْرَهِ این تربیتهاست که یا همین فطرت را شکوفا مى‏کنند؛ و یا جلوى شکوفایى فطرت را مى‏گیرند. این تربیتهاست که یک کشور را ممکن است به کمال مطلوبى که از هر جامعه انسانى است برسانند؛ و همین تربیتها یا تعلیمهاى بدون تربیت ممکن است که اینها در آن وقتى که مُقدّرات یک کشورى دست آنهاست و همه چیز کشور به دست آنهاست کشور را به تباهى بکشند».^[۸۰]
در اینجا به چند مورد از آسیب های تربیتی اشاره میکنیم:

۲-۳-۱-۳-۱-نام و القاب ناشایست

حق فرزند است که نام و لقبی زیبا داشته باشد؛ زیرا اسم انسان حکایت از صاحبش می‌کند. کودکانی که صاحب اسمی ناشایست هستند با عقده حقارت بزرگ شده و رشد می‌کنند. این عقده می‌تواند او را به ورطۀ بی‌دینی و تباهی سوق دهد.^[۸۱]

۲-۳- ۱-۳-۲-بی محبتی به فرزند

کودک نیاز به محبت دارد؛ زیرا با محبت است که شخصیت شکل گرفته و فرصت رشد و کمال او فراهم می‌یابد. به قول معروف از محبت خارها گل میشود.
اما برخی خانواده‌ها این امر را فراموش کرده و مسبب ایجاد عقده های روانی فرزند خود شدند او را در جوانی به مسیر انحراف از دین و کارهای ضد انسانی سوق می‌دهد.^[۸۲]

۲-۳-۱-۳-۳- افراط در محبت

اولین مرحله ازاعتماد، مجموعه ای از عقیده ها و باورهای ذهنی و یکپارچه درباره شریک دیگر می باشد به طوری که فرد می تواند تصورکند که عمل شریک او نتایج مثبتی برای او به دنبال خواهد داشت.

مرحله دوم: اعتماد به عنوان یک تصمیم
دومین مرحله، تصمیم به اعتماد کردن به دیگری می باشد. این مرحله ای است که باور به قابیت اعتماد دیگری به خوبی آشکار می گردد. در شرایط واقعی اعتماد دو انتظار وجود دارد، یکی انتظار وجود رفتار قابل اعتماد و دیگری تمایل به عمل کردن بر مبنای آن
گیلسپی دو دسته بندی را در این باره بیان کرده است:

1. 1. رفتارهای اتکامحور: برای مثال کنترل محیطی مدیر بر تصمیمات و منابع ارزشمند زیردستان یا کاهش عمدی کنترل و بررسی اعمال زیردستان.

1. 1. رفتارهای مربوط به آشکارسازی اطلاعات و سهیم کردن دیگران درآن: برای مثال مدیریت سازمان می تواند استراتژی های مهم مربوط به امور تجاری و بازرگانی را با بخش های تخصصی کارمندان در میان بگذارد.

مرحله سوم: اعتماد به عنوان یک عمل
در مرحله سوم نیز اعتماد به عنوان یک عمل بروز می کند یعنی فرد قصد به انجام می کند که براساس اعتماد شکل گرفته است (حنیفر و دیگران، ۱۳۸۸: ۷-۶)
شکل ۲.۴ : فرایند اعتماد
تحقیقات جدید نشان می دهد که اعتماد شامل پنج بعد صداقت، شایستگی، ثبات (پایداری)، وفاداری و رو راستی (صراحت) است. بعد صداقت با درستی (درستکاری) پاکی و دارای حقیقت بودن؛ بعد شایستگی، با مهارت ها و دانش بین فردی و فنی و توانمندی در تبدیل گفتار به کردار؛ بعد ثبات با قابل اتکاء بودن، قابل پیش بینی بودن و قضاوت مناسب در برخورد با موقعیت ها و سازگاری بین حرف و عمل؛ بعد وفاداری، با حفظ آبرو و حیثیت طرف مقابل و پرهیز از رفتار فرصت طلبانه نسبت به او؛ بعد صراحت با پرهیز از کتمان حقایق و بیان کل حقیقت و نه بخشی ازآن در ارتباط است.
نتیجه تحقیقات نشان داده است که از میان این ابعاد پنج گانه اهمیت آنها بدین قرار است. (رابینز، ۱۳۸۵: ۵۵۲-۵۵۱)
صداقت> شایستگی > وفاداری > ثبات و پایداری > روراستی (صراحت)
۲.۳بررسی مفهوم اعتماد در میان جامعه شناسان کلاسیک:
جامعه شناسان کلاسیک نقش بسزایی در طرح ریزی پایه های جامعه شناسی داشتند این افراد در قرن نوزدهم و دو دهه اول قرن بیستم می زیسته اند به جز تالکوت پارسونز که جز جامعه شناسان کلاسیک به حساب نمی آید ولی بخاطر تقسیم بندی در این تحقیق در این دسته قرار داده شده است.
۲.۳.۱هربرت اسپنسر^[۱۴]:
اسپنسر برحسب نحوه روابط درونی و بیرونی جوامع، آنها را به نظامی و صنعتی تقسیم می کند. (فصیحی، ۱۳۸۹: ۲۹) در جامعه نظامی، سیستمی مبتنی بر تعاون و همکاری اجباری مشاهده می شود. اعضای این جامعه به اقتدار و ایمان اعتقاد دارند و رفتار آنها از طریق اطاعت، هم نوایی، وفاداری، پذیرش امور جاری و وابستگی به اقتدار تعیین می شود این اعتماد و وفاداری به حاکمان زمینه ای برای بسیج نیروها درمواقع حمله و یا دفاع فراهم می سازد. دراین نوع جامعه هیچ نیازی به وجود اشتراک با منابع دیگری از طریق اعتماد و تمایل احساس نمی شود. برعکس همکاری درجامعه صنعتی اختیاری است و مبتنی بر منافع شخصی فرد است تا بر نظم سرکوب گرایانه. همکاری در این نوع جامعه بستگی به انجام و تحقق قراردادهاست. جامعه صنعتی غیرمتمرکز است و به لحاظ اجتماعی متحرک و خود تنظیم کنده است و دولت بخاطر منافع افراد وجود دارد. در جوامع صنعتی صلح جو، ساخت اجتماعی ثابت، متعادل و باز است و افراد ازآزادی عمل و سطح بالای تحرک اجتماعی که چسبندگی اجتماعی را نیز تخریب نمی کند، بهره مند هستند اسپنسر جوامع دوران خود را در مرحله گذار می دید. در نزد او این جوامع در حالیکه هنوز بسیاری از ویژگی ها نوع جامعه نظامی را دارند، بعضی از ویژگی های جامعه صنعتی را دنبال می کنند. علاوه بر این مرحله گذار در جامعه مدرن خودش یکی از عوامل اصلی نبود انسجام اجتماعی و فقدان اعتماد عمومی است. (میزتال، ۱۳۸۰: ۵۶-۵۵)
۲.۳.۲فردیناندتونیس^[۱۵]:
تونیس ریشه جامعه جدید را در انواع تازه ارتباط می داند. به عبارتی، وی معیار تفکیک و تمایز میان جهان قدیم و جهان جدید را نه در سازمان یا ساخت نهادین وعوامل بیرونی، بلکه در روابط میان افراد جستجو می کند. تونیس با تمایز میان گمین شافت^[۱۶] (اجتماع) و گزل شاف^[۱۷] (جامعه) بر تحول روابط اجتماعی تاکید دارد. گمین شافت به نوعی سازمان اجتماعی گفته می شود که مشخصه آن روابط نزدیک میان فردی و احساسات دو سویه پیوند دهنده ای است که انسان ها را به عنوان اعضای یک کلیت اجتماعی گردهم می آورد. گمین شافت، کنترل اجتماعی قوی ولی غیررسمی است و از طریق سنت از جمله سنت دینی، خانواده و دوستان عمل می کند. در مقابل، مشخصه گزل شافت شکل بروکراتیک تر و غیرشخصی تر سازماندهی و کنترل اجتماعی ناشی از قرارداد (اجتماعی) به پشتیبانی دولت است. (مهدی زاده، ۱۳۹۱: ۳۵)
براساس منطق تونیس، روابط مبتنی بر اعتماد تنها در گمین شافت وجود دارد. اعتماد یک غایت است که در درون متن اقتصادی- اجتماعی گمین شافت اتفاق می افتد. روابط مبتنی بر اعتماد و مردم قابل اعتماد تنها در اجتماع طبیعی مشاهده می شوند. آنها نتیجه اراده طبیعی و مبتنی بر احساسات و تمایلات طبیعی هستند. یک فرد به اعضای خانواده و دوستانش اعتماد می ورزد چرا که احساس او براساس مشابهت ها، فهم و تایید متقابل است و این فرایند بطور دائمی به کمک فعالیت ها و تجارب مشترک تقویت می گردد. بنابراین اعتماد نمی تواند بطور مصنوعی ایجادگردد. (میزتال، ۱۳۸۰: ۵۹-۵۸)
۲.۳.۳امیل دورکیم^[۱۸]:
توجه دورکیم به ریشه و مبدا ادراک و فهم مشترک از جهان و اعتقاد او مبنی براینکه توسعه انسان گرایی مستلزم وجود میزان بهینه ای از همبستگی است، نظریه او را درکانون مباحث مربوط به روابط اعتماد قرار داده است. (همان: ۶۰) بحث وی از نحوه انسجام اجتماعی، درونی شدن ارزش ها، هنجارها و نقش شعائر گروهی در ایجاد و تقویت پیوند اجتماعی است. وی براساس همبستگی اجتماعی مکانیکی و ارگانیکی (آلی) دو نوع جامعه ترسیم و به تبع آن از دو سنخ الگوی روابط اجتماعی یاد می کند. (فصیحی، ۱۳۸۹: ۲۷)
ساخت اجتماعی جوامع با همبستگی مکانیکی (خود بخودی) انسجام درونی این جوامع منحصراً وابسته به همانندی ها است این جامعه را باید بصورت توده ای مطلقاً همسان در نظر بگیریم که فرقی مابین اجزاءآن درکار نیست و بنابراین نظمی مابین خودشان ندارند (دورکیم،۱۳۶۹: ۱۸۹) اما ساخت جوامعی که همبستگی آلی درآنها تفوق دارد به شکل دیگری است این نوع جوامع از قطاع های همانند و همسان ساخته نشده اند، بلکه از دستگاهی از اندامهای متفاوت ساخته شده اند که هرکدامشان نقش ویژه ای دارند و خود آنها نیز از اجزاء متمایز ساته شده اند نه مانند حلقه های زنجیر به صورت خطی درکنار هم قرارگرفته اند، و نه در یکدیگر متداخل اند، بلکه در پیرامون یک اندام واحد که بر بقیه پیکر اجتماعی نقشی تعدیل کننده اعمال می کند با هم هماهنگ هستند و تابع یکدیگرند. (همان: ۱۹۶) تقسیم کار عامل ایجاد همبستگی ارگانیکی است. الگوی ارتباطی جامعه مبتنی بر همبستگی ارگانیکی فردگرایی است. براساس این الگوی ارتباطی افراد بیشتر به دنبال منافع فردی خود هستند تا منافع جمعی. آنچه باعث بروز این روحیه می شود ضعف وجدان جمعی است. (فصیحی، ۱۳۸۹: ۲۷) دورکیم تاکید می نماید که حتی نظام های برخوردار از همبستگی ارگانیک بسیار پیشرفته نیز اگر نخواهند به صورت توده ای از افراد خودبین و متجاوز به حقوق همدیگر متلاشی شوند، باید برپایه یک ایمان مشترک یا وجدان جمعی^[۱۹] مبتنی گردند. (کوزر،۱۳۷۹: ۱۹۱)
توجه به نفس انسجام اجتماعی و توجه به صور الگوهای روابط انسان ها با یکدیگر و روابط به عنوان منبع نظم رابطه نظریات دورکیم در مورد اعتماد و سرمایه اجتماعی است. (فصیحی،۱۳۸۹: ۲۸) دیدگاه دورکیم در باب سرشت دوگانه اتصال فرد به جامعه با تاکید او بر نظم جمعی که به تاثیر و نفوذ پایدار هنجارها و ارزشهای مشترک اشاره دارد، گره می خورد و کانون توجه را به موضوع تنظیم و قابلیت تکرار رفتار اجتماعی می کشاند. طبق نظر او جامعه اخلاقی نیاز قطعی به انتظام دارد که این خود تا حدودی نشان دهنده توانایی آن جامعه در بسط عادات خود می باشد. این امر محیط اجتماعی را کلیشه ای، منظم و بنابراین مملو از اعتماد می سازد. مصونیت و پیش بینی پذیر بودن آن محیط، شرایطی را برای اعتماد به وجود می آورد. جوامع مدرن بایست آئین های جدیدی در سطح دولت- ملت به منظور دستیابی به اتصال گروه های مختلف به یکدیگر اندیشه کند. نمادهای انتزاعی وحدت بخش و آئین ها، براساس نظریه دورکیم کارکرد مهم همبستگی را بردوش دارند. (میزتال، ۱۳۸۰: ۶۳-۶۲)
۲.۳.۴گئورک زیمل^[۲۰]:
به سختی می توان، چشم انداز کلی زیمل در باب اعتماد را بازسازی کرد. منتهی سهم او در ادبیات جامعه شناسی اعتماد اساسی است. بسیاری ازتحلیل های شفاف او در باب ماهیت روابط اعتماد بعداً توسط محققینی مثل لوهمان و گیدنز توسعه و بسط یافت. برای زیمل رابطه اجتماعی مسلط در جوامع مدرن مبادله است. مبادله شکل خالص و اصلی ترین شکل همه کنش های متقابل انسان هایی است که درآن منافع دنبال می شود. یکی ازکارکردهای مبادله این است که پیوندی درونی میان افراد ایجاد می کند. یکی از مهمترین شرایط مبادله اعتماد است؛ بدون اعتماد عمومی افراد نسبت به یکدیگر، جامعه تجزیه می گردد. مبادله میتواند به کمک بسیاری از نیروهای مختلف تقویت گردد که اعتماد یکی ازآن نیروهاست. زمیل به دیالکتیک روابط انسان می پرداخت بدین معنا که روابط اجتماعی همواره از طریق ناهماهنگی ها و ناهمخوانی ها شناخته میشود. روابط انسان ها همواره در میان اختفاء و اعتماد، هماهنگی و تضاد و راستی و دروغ می باشد. ازآنجایی که اعتماد، اعتقاد به کیفیات ذهنی و اخلاقی دیگری است می تواند به راحتی توسط رفتارهای ناخودآگاهانه، غیرارادی و هیجانی سست گردد. بنابراین اعتماد ضرورتاً یک خطراست که همواره در معرض خیانت قرار دارد. براساس نظریه زیمل پرجاذبه ترین نمونه های انسجام اخلاقی در جوامع سری یافت می شود که درآنها اعتماد متقابل (سرکوب- سکوت) را تقویت می کند واعضایش غالباً مورد هدف خیانت می باشند تاکید زیمل بر نقش تضاد در تقویت وحدت یا نقش خیانت در افزایش انسجام از هر بازسازی سطحی ای از اندیشه او ممانعت به عمل می آورد. بحث زمیل پاره ای از ویژگی های اعتماد در شرایط مدرن را بسیار آشکار می سازد. عدم قطعیت و تجربه متفاوت اجتماعی، همراه با افزایش فردگرایی شدن نیاز به اعتماد را دو چندان می کند. بنابراین اعتماد روابط اجتماعی را مستحکم می سازد و یکی از مهمترین نیروهای ترکیبی در جامعه است. (میزتال، ۱۳۸۰: ۶۵-۶۳)
۲.۳.۵ماکس وبر^[۲۱]:
وبر درکتاب اخلاق پروتستانی و روح سرمایه داری نمونه هایی از شبکه های روابط انسانی برای مقاصد غیراقتصادی نشان داده میشوند (شبکه های مذهبی، دوستی، قومی و ایدئولوژیکی).
۱) وبر، کارکرد شبکه های اجتماعی را رواج آگاهی و اعتماد می داند که به گسترش مبادلات و نیز نتایج اقتصادی برای توسعه می انجامد.
۲) در این اثر وبرآگاهی و اعتماد را یک رشته ویژگی های اخلاقی در نظر می گیرد که مانع از فرصت طلبی هایی که به تقلب و سوءاستفاده در معاملات می انجامد، می شود. (تری گلیا، ۲۰۰۱: ۵-۴ به نقل از موسوی و دیگران، ۱۳۹۱: ۱۵-۱۴)
۲.۳.۶تالکوت پارسونز^[۲۲]:
سیستم اجتماعی پارسونز دارای چهار خرده نظام: نظام فرهنگی (L) نظام اجتماعی (G) نظام شخصیتی (I) نظام ارگانیستی (A) می باشد. معنا در نظام فرهنگی با وساطت ارزش ها و عرف شکل میگیرد و در نظام اجتماعی براساس مسئولیت و تعهد اجتماعی به وسیله جامعه پذیری و نظارت اجتاعی به نظام شخصیت وارد شده، انسجام درکنش و نظم درجامعه را بوجود می آورد و انسجام و همبستگی را به جامعه تزریق می نماید.
اعتماد تابعی از کارکردهای اجتماعی است. وقتی بحران ساختی- کارکردی درجامعه پدیدار شود. تعادل اجتماعی جامعه مختل شده انسان ها دچار تردید می شوند. آرامش و امنیت اجتماعی خدشه دار گردیده و هر معنایی را به کارکردهای غیرواقع منتسب می کند. چنانچه اعتماد کارکرد همبستگی خود را از دست بدهد. انسان ها به همه چیز به دیده ی شک و تردید می نگرند. مانند زمانی که انسان دیگری را می بیند و در تصور خود او را آدم فریبکار، کلاهبردار، سارق، خاطی، جنایتکار و … قلمداد می کند. یا اگر طرفدار انجمن یا شورایی است که موقعیت آن انجمن یا شورا از نظر نظام قدرت غیرقانونی تلقی می شود و… سعی می کند تا دیگری باخبر نشود تا موقعیتش به خطر نیفتد. از راستگویی امتناع می کند تا درامان بماند. ظاهرسازی و زبان بازی و دورنگی و خودسانسوری را پیشه ی خود می سازد. در چنین وضعیتی بحران معنا در چهار خرده نظام اجتماعی بوجود آمده و امنیت اجتماعی که اساس اعتماد بین شخصی و اعتماد انتزاعی است به خطر می افتد. (ساروخانی و دیگران، ۴۳-۴۲)
۲.۴نظریات اعتماد از منظر جامعه شناسان معاصر:
جیمز کلمن و رابرت پاتنام از نظریه پردازان بزرگ سرمایه اجتماعی هستند و فوکویاما زیر بنای اعتماد در جوامع را اقتصاد می داند.آنتونی گیدنز نظریات زیادی در رابطه با اعتماد امنیت وجودی یا بنیادین دارا می باشد .
۲.۴.۱آنتونی گیدنز^[۲۳]:
گیدنز درکتاب تجدد و تشخص خود اعتماد را به منزله اطمینان یا انکار بر یک ماهیت یا خاصیت شخصی یا چیزی یا صحت گفته ای می شناسد و این تعریف به نظرگیدنز نقطه شروع مفیدی را به وجود خواهد آورد. وی با دیدگاه لوهمان درباره اعتماد موافق نیست و می گوید: در واقع، اطمینان، نوع خاصی از اعتماد است و برخلاف برداشت لوهمان، هیچ ارتباط درونی و ذاتی بین اطمینان و ریسک وجود ندارد و درتوجیه تفسیر خود، نکاتی را درباره اعتماد دخیل می داند اولاً شرط نخستین مقتضیات اعتماد، عدم قدرت نیست بلکه عدم آگاهی اجتماعی کلی است در مورد فرد که فعالیت های او به صورت مستمر در معرض دید است و روند افکار او آشکار است نیز در مورد نظامی که اعمال کنندگانش شناخته شده و قابل ادراک هستند، نیازی به اعتماد نیست. ثانیاً اعتماد به قابلیت اتکای فرد یا سیستم نیست، بلکه آن چیزی است که ازآن اعتماد سرچشمه می گیرد. اعتماد دقیقاً خط اتصال بین اعتماد و اطمینان است. بنا به تعریف وی، اعتماد اجتماعی در واقع عاملی اساسی در احساس آرامش جسمانی و روانی و درنهایت امنیت اجتماعی در شرایط عادی زندگی روزمره است وعلت این که ما اغلب در فعالیت های جاری خود کمتر ازآنچه واقعاً هستیم احساس ضعف و ناتوانی می کنیم به دلیل عدم وجود اعتماد بنیادین، درحالت کلان و عدم وجود اعتماد اجتماعی می باشد. گیدنز، جو دارای اعتماد را با اصطلاح «پیله حفاظتی» می آورد که در حقیقت، نوعی پوشش اطمینان بخش است که به حفظ و تداوم محیط پیرامونی ما کمک می کند. (قدیمی، ۱۳۸۶: ۳۳۴)
گیدنز در کتاب پیامدهای مدرنیت خود بحث مفصلی درباره اعتماد مطرح می کند و معتقد است اعتماد از عناصر اصلی مدرنیته است. ازآنجا که هستی اجتماعی و آنچه در دنیای مدرن وجود دارد به طور اجتماعی خلق گردیده است، اعتماد نه تنها به روابط انسانی مرتبط می گردد یعنی می توان به جنبه های اخلاقی افراد و عوامل انسانی اعتمادکرد، درک نظام تخصصی و حتی نشانه های سمبلیک نیز معروض مفهوم اعتماد قرار می گیرند، به طور مثال ما می توانیم بگوییم که به دانش فردی و یا عملکرد سیستم هم اعتماد داریم و یا نداریم. (پورمحمدی، ۱۳۷۹: ۴۱) گیدنز عنصر دخیل در تعریف اعتماد را به شرح زیر بر می شمارد:
۱- اعتماد به غیب در زمان و مکان ارتباط دارد، زیرا ما چه نیاز به اعتماد به کسی داریم که فعالیت هایش پیوسته در معرض دیدند.
۲- اعتماد اساساً نه به مخاطره بلکه به احتمال وابسته است.
۳- اعتماد همان ایمان به اعتمادپذیری یک شخص یا نظام نیست، بلکه چیزی است که از این ایمان سرچشمه می گیرد. اعتماد به درستی، همان پیوند میان ایمان و اطمینان است و همین پیوند است که آنرا از «دانش استقرایی ضعیف» متمایز می سازد.
۴- اعتماد می تواند معطوف به نشانه های نمادین یا تخصصی باشد اما این نوع اعتماد نیز مبتنی بر ایمان به درستی اصولی است که شخص ازآن بی خبر است ونه مبتنی بر ایمان به اصالت اخلاقی (خوش نیتی) دیگران
۵- اعتماد را می توان به عنوان اطمینان به اعتمادپذیری یک شخص یا نظام، با توجه به یک رشته پیامدها یا رویدادهای معین، تعریف کرد.
۶- در شرایط مدرنیت اعتماد در این زمینه ها وجود دارد؛
الف) اطلاع همگانی در این مورد که فعالیت بشری- از جمله موارد راجع به تاثیر تکنولوژی برجهان مادی- زاییده اجتماع بشری است و به ماهیت اشیاء یا تاثیر الهی ارتباط ندارد.
ب) مفهوم مخاطره جای مفهوم سرنوشت را گرفته است.
۷- خطر و مخاطره رابطه نزدیکی با هم دارند، اما یکسان نیستند. مخاطره دقیقاً مبتنی بر فرض خطر است (ونه لزوماً آگاهی از خطر)
۸- مخاطره و اعتماد در هم بافته اند و اعتماد معمولاً درخدمت تقلیل یا تخفیف خطرهایی کار می کند که انواع خاصی از فعالیت بشری با آن روبرواند. معمولاً مخاطره آگاهانه محاسبه می شود. در همه زمینه های اعتماد، مخاطره پذیرفتنی تحت عنوان «دانش استقرایی ضعیف» در می آیدو همیشه میان اعتماد و محاسبه مخاطره قابل قبول، تقریباً تعادلی برقرار است.
۹- مخاطره تنها به کنش فردی ارتباط ندارد. امنیت را می توان موقعیتی خواند که درآن با یک رشته خطرهای خاص مقابله شده و یا به حداقل رسانده شده باشند. تجربه ی امنیت به تعادل اعتماد و مخاطره پذیرفتنی بستگی دارد.

مأخذ: (موسوی، ۱۳۹۱: ۱۵۱)
۲-۴-۳-۱ دیدگاه های در باب سرمایه اجتماعی
۲-۴-۳-۱-۱ نظریه کلمن
کلمن به بحث درباره ارتباط سرمایه اجتماعی و انسانی پرداخته و یادآور می شود که سرمایه اجتماعی و سرمایه انسانی مکمل همدیگر هستند او می نویسد که این دو مفهوم به جای آنکه رقیب یکدیگر در نظر گرفته شوند. و باید در تبیین پدیده ای مستقل با هم و مکمل در نظر گرفته شوند. تعریف کلمن از سرمایه اجتماعی را پلی بین رفتار فردی در نظر گرفته است اما وجود آن، یعنی پدید آمدن منابع ساختاری- اجتماعی است. اینکه این منابع در زمان لازم به کار آیند یا نه از نظر کلمن بستگی به دو چیز دارد، یکی وجود احترام به تعهدات و دیگری سطح اعتماد در جامعه، که هر دو متاثر از تغییرات در ساختار اجتماعی اند. تغییراتی که شامل موارد چون: «علاوه بر سطح اعتماد که باز پرداخت تعهدات منجر می شود. احتیاجات حقیقی که افراد نیازمند کمک هستند، وجود دیگر منابع کمک (مانند کمک دولتی)، درجه وفور اقتصادی در جامعه، تفاوتهای فرهنگی در دادن و گرفتن کمک از دیگران، درجه سازگاری شبکه های اجتماعی، پشتیبانی ارتباطات اجتماعی» (Colman, 1944: 302). او ارتباطات بین افراد را به عنوان ایجاد کننده منابع سرمایه اجتماعی می داند که با ایجاد تعهدات و انتظارات بین فعالان، ایجاد اعتماد در جامعه و ایجاد معیارهایی برای رفتار افراد و ضمانت های اجرایی موثر برای جلوگیری از رفتارهای ناهمنوا به وجود می آید. اما از نگاه کلمن بنیادی ترین عنصری که در خلال این روابط می تواند به سرمایه اجتماعی موجودیت بخشد، اعتماد متقابل است. و ایجاد سرمایه اجتماعی وابسته به وجود ارتباطات قوی دو طرفه (فرو بستگی) شبکه های مختلف روابط، ثبات ساختار اجتماعی و ایدئولوژی مشترک بین افراد است (کلمن، ۱۳۸۶: ۴۸۶- ۴۵۸). از نظر کلمن سرمایه اجتماعی از ۴ منبع سرچشمه می گیرد:

مجموعه تعهدات و انتظارات متقابلی که افراد نسبت به یکدیگر دارند. پیش فرض چنین تعهدات و انتظاراتی وجود اعتماد در شبکه و ساختار روابط اجتماعی می باشد. هر چقدر یک ساختار اجتماعی بتواند تعداد بیشتری از این تعهدات و انتظارات را ایجاد کند، در واقع وابستگی افراد به یکدیگر بیشتر می کند و همین مسئله خودش یک سرمایه اجتماعی می باشد.
کانال ها و مجاری اطلاع رسانی که افراد از طریق ارتباطات اجتماعی شان به دست می آورند. یک فرد نمی تواند در همه زمینه هایی که نیاز دارد یا علاقمند است، اطلاعات کافی داشته باشد ولی اگر فرد، دوستان یا آشنایانی داشته باشد که در زمینه های مختلف اطلاعات داشته باشد، می تواند هنگام نیاز به اطلاعات از آنها استفاده کند.
هنجارها و ضمانت اجراهای موثر برای آن هنجارها. کلمن معتقد است که یکی از متغییر های مهم برای ایجاد اعتماد در روابط یا موثر ساختن هنجارها «بستگی» است. اگر ساختار روابط اجتماعی به گونه ای باشد که افراد گوناگون از جنبه های مختلف به یکدیگر مرتبط شوند و بتوانند دانسته هایشان را در اختیار یکدیگر بگذارند، آن اجتماع دارای بستگی است و بنابراین زیر پا گذاردن هنجارها کمتر می شود.
سازمان های اجتماعی انطباق پذیر. برخی سازمان ها و یا گروه های داوطلبانه به منظور برآورده کردن هدف خاصی به وجود می آیند، ولی ساختار آن ها چنان است که در شرایط متفاوت، می تواند برای اهداف دیگری نیز به کار آیند. این مسئله که ساختار گروه به صورتی است که انعطاف دارد و می تواند با شرایط جدید انطباق یابد، یک نوع سرمایه اجتماعی است (علیخان گرگانی و مرادی، ۱۳۹۲: ۳۶).
۲-۴-۳-۱-۲ نظریه بوردیو
بوردیو سرمایه اجتماعی را یکی از اشکال« سرمایه» می داند. سرمایه از نظر او سه شکل بنیادی دارد. «سرمایه اقتصادی» که قابل تبدیل شدن به پول است و می تواند به شکل حقوق مالکیت نهادینه شود. سرمایه فرهنگی که تحت برخی شرایط به سرمایه اقتصادی بدل می شود و به شکل کیفیات آموزشی نهادینه می گردد و سرمایه اجتماعی که از پیوندهای اجتماعی ساخته شده است و تحت برخی شرایط سرمایه اقتصادی تبدیل می شود و ممکن است به شکل اشرافی نهادینه شود (زبردست،۱۳۸۳: ۱۲۷). بوردیو در مورد سرمایه اجتماعی توجه اصلی اش را به درک هرم اجتماعی بود او اعتقاد داشت سرمایه اقتصادی ریشه تمامی سرمایه هاست او علاقمند بود از ترکیب آن با دیگر سرمایه ها برای ایجاد تولید مجدد نابرابری اطلاع یابد. از نظر باردیو، نابرابری بوسیله تولید و توزیع مجدد سرمایه توجیه می شود. او به خوانندگان تذکر می دهد که سرمایه عبارت است از کار تجمع یافته که برای تجمع محتاج زمان است. پس نگاه او به سرمایه فقط از دید اقتصادی ناکافی است. باردیو معتقد بود که در جهان، هنر عشق و ازدواج باید عاری از منافع شخصی مورد احترام واقع گردند و هم سرمایه اجتماعی و هم سرمایه فرهنگی را باید به مثابه ثروت در نظر گرفت که منتج از کار تجمع یافته است. با وجود اینکه بوردیو یکی از متفکران در مورد سرمایه اجتماعی است ولی نظریه او خالی از خلل نیست، چرا که اولا سرمایه اجتماعی عموما متوجه راههایی است که از آن راه ها بعضی گروه ها از ارتباطات خود در جهت منافع شخصی سود می جویند. در واقع سرمایه اجتماعی در نظر او به صورت ماسکی پنهان، نگاه داشتن اهداف سود جویانه صاحب آن است و از این رو دشمنی است برای جامعه باز دموکراتیک (دویران، ۱۳۸۷: ۲۵).
۲-۴-۳-۱-۳ نظریه فرانسیس فوکویاما
در نظر فوکویاما، سرمایه اجتماعی ناظر به مجموعه معینی از هنجارها یا ارزش های غیر رسمی است که اعضای گروهی که همکاری و تعاون میانشان مجاز است، در آن سهیم هستند. خوشبختانه فوکویاما بسیار صریح تر و سر راست تر از دیگران، زمینه اجتماعی- تاریخی طرح و شیوع مفهوم سرمایه اجتماعی را آفتابی میسازد. در نظر او مسئله شدن اندیشه سرمایه اجتماعی مخلوق فضایی است که از پی فروپاشی بلوک شرق در سطح جهان پدیدار گشته است. او خود می نویسد: «از زمان سقوط دیوار برلین، توجه فوق العاده ای به چند موضوع مرتبط با یکدیگر از قبیل سرمایه اجتماعی، جامعه مدنی، هنجارهای اجتماعی و اعتماد به عنوان مسائل عمده دموکراسی معاصر معطوف گردید». فوکویاما اعتقاد دارد در ارتباط با سرمایه اجتماعی باید دو نکته را روشن کرد:
سرمایه اجتماعی جزو سرمایه انسانی نیست چرا که این سرمایه متعلق به گروه ها است نه افراد. هنجارهایی که شالوده سرمایه اجتماعی را تشکیل می دهد در صورتی معنی دارد که بیش از یک فرد در آن سهیم باشد.
سرمایه اجتماعی با توجه به علم سیاست و علم اقتصاد لزوما” چیز خوبی نیست، در این علوم همکاری و همیاری برای تمام فعالیتها اجتماعی خواه خوب یا بد ضروری است.
خلاصه اینکه رویکرد استراتژیک فوکویاما، آنجا بیشتر خود را نشان می دهد که بر خلاف دیگر صاحب نظران مدرسی مشرب سرمایه اجتماعی، به داوری ارزشی در بحث از سرمایه اجتماعی، اهمیت بیشتری می دهد و تاکیدی تام بر تمایز سرمایه اجتماعی خوب از بد صورت می دهد. در نظر او البته در بیانی که این بار نشان صراحت را کمتر می توان در آن دید، سرمایه اجتماعی خوب ناظر به آن دسته از روابط مبتنی بر اعتماد و همکاری است که در چارچوب رویکردهای هویت انگار که از حیث منطق برخورد مرزی متصلب میان «خود» و «دیگری» کشیده باشند، سامان نیافته باشند (فوکویاما، ۱۳۷۹: ۱۳-۹).
۲-۴-۳-۱-۴ نظریه پونتام
پونتام از متخصصین اخیر سرمایه اجتماعی است. تاکید عمده وی به نحوه تاثیر سرمایه اجتماعی بر رژیم سیاسی و نهادهای دموکراتیک مختلف است. پونتام سرمایه اجتماعی را مجموعه ای از مفاهیمی مانند اعتماد، هنجارها و شبکه ها میداند که موجب ایجاد ارتباط و مشارکت بهینه اعضای یک اجتماع شده و در نهایت منافع متقابل آنان را تأمین خواهد کرد. از نظر وی اعتماد و ارتباط متقابل اعضاء در شبکه به عنوان منابعی هستند که در کنش های اعضای جامعه موجود است. پونتام بیان می کند سرمایه اجتماعی را می توان به ۳ بخش اصلی تقسیم بندی کرد. نخست اعتماد، دوم هنجارها و الزامات اجتماعی، سوم شبکه های اجتماعی فعالیت شهروندان، علی الخصوص انجمن های داوطلبانه (Putnam, 1993: 67). پوتنام سرمایه اجتماعی را به عنوان همبستگی اجتماع محلی حاصل شده دارای ویژگی های ذیل می داند:
وجود مجموعه ای متراکم از سازمان ها و شبکه های اجتماع محلی
سطوح بالای تعهد مدنی یا مشارکت در شبکه های اجتماع محلی
هویت محلی قوی و مثبت و نیز احساس تجانس و برابری با اعضای اجتماع محلی
هنجارهای تعمیم یافته محلی مربوط به اعتماد و کمک متقابل بین اعضای اجتماع محلی و این که آیا آن ها یکدیگر را به لحاظ شخصی می شناسند یا خیر
شبکه های مشارکت مدنی تجسم همکاری های موفقیت آمیز گذشته هستند که می توانند همچون الگویی فرهنگی برای همکاری های آتی عمل کنند (علیخان گرگانی و مرادی، ۱۳۹۲: ۳۷).
۲-۴-۳-۱-۵ نظریه باس
باس معتقد است نظریه سرمایه اجتماعی معطوف به بسط قضایایی در مورد شرایطی است که تحت آن حکومت ها و اجتماعات محلی بتوانند برای نیل به اهداف مشترک تعاون و همکاری داشته باشند. آن تعیین کننده ترتیبات نهادی افقی است که تاثیر مثبت روی ایجاد شبکه هایی از اعتماد، اداره بهتر امور و عدالت اجتماعی دارد. سرمایه اجتماعی نقش مهمی را در تشویق به اشتراک مساعی در فایق آمدن بر شکست های بازار از طریق کنش های جمعی و ائتلاف منابع مشترک ایفا می نماید. در نتیجه به نظر می رسد برای ارتقای مشارکت اجتماع محلی و توسعه خوداتکا امری لازم است.
۲-۴-۳-۱-۶ نظریه لوری
لوری” بیان می کند که سرمایه اجتماعی گویای روابط اجتماعی متقابلی است که به طور طبیعی بین افراد شکل می گیرد و به کف آوردن مهارت ها و ویژگی هایی که در بازارگاه صاحب ارزش اند را ترویج و یا یاری می رساند. لذا سرمایه اجتماعی دارایی است که گاه چون میراث مالی برای حفظ نابرابری در جامعه، واجد اهمیت محسوب می شوند (موسوی، ۱۳۹۱: ۱۳۹).
۲-۴-۳-۱-۷ نظریه پا اکستون
به نظر پااکستون” (۱۹۹۹) سرمایه اجتماعی شامل دو مولفه پیوستگی های عینی بین افراد به عنوان شبکه عینی که افراد را در یک فضای اجتماعی به یکدیگر پیوند می دهد و نوعی پیوند ذهنی که موجب شکل گیری روابط مبتنی بر اعتماد متقابل و روابط عاطفی مثبت اعضای جامعه نسبت به یکدیگر می شوند، می باشد. سرمایه اجتماعی نوعی انرژی بالقوه است که تسهیل کننده کنش است (ازکیا و غفاری، ۱۳۸۶: ۳۹۵).
۲-۴-۴ نظریه توسعه اجتماعی
بسیاری از تعاریف توسعه (خواه بر اساس نظریه مدرنیزاسیون و یا نظریه وابستگی)، بر برنامه های علمی و راهبردهایی دلالت دارند که به دنبال بهبود وضعیت کشورهای به اصطلاح «توسعه یافته» و «کمتر توسعه یافته» هستند. تاکید آن ها بیشتر بر موضوعات نهادی و سازمانی و تغییرات وابسته به آن است. در بیشتر این تعاریف فرض بر آن است که از طریق اجرای برنامه ها و طرح های مختلف، این مکان وجود دارد که یک جامعه در مسیر توسعه قرار گیرد. استوارد (۱۹۹۷) معتقد است که توسعه در رابطه با تغییر مثبت در جوامع انسانی بوده و موفقیت توسعه از طریق نتایج مشاهده شده در آن جامعه سنجیده می شود. تودارو نیز بر این عقیده است که توسعه فرآیندی چند بعدی است که مستلزم تغییرات عظیم در ساختار اجتماعی، وضعیت عمومی و نهادهای ملی و همچنین تسریع رشد اقتصادی، کاهش نابرابری و فقر است. به هر حال نکته حائز اهمیت این است که روشن گردد بهترین شیوه ی دستیابی به این توسعه یا زندگی بهتر چیست؟ در این بین مفاهیم بسیاری وجود دارد که می تواند معانی متفاوتی برای افراد مختلف و رشته های گوناگون داشته باشند. مفهوم توسعه اجتماع یکی از این مفاهیم است. از اواسط قرن بیستم به تدریج توسعه به سوی رویکردهای مشارکتی تر حرکت کرد. شاید گاندی از اولین کسانی بود که از اجتماع خود-اتکا و توسعه در مقیاس کوچک حمایت نمود. سایتز (۱۹۹۸) معتقد است که توسعه اجتماع، تلاش هایی است که به وسیله ی ساکنان محله و متخصصان برای ارتقاء پیوندهای اجتماعی میان اعضای اجتماع صورت می گیرد، خود-یاری شهروندان را بر می انگیزاند، رهبری محلی را پاسخگو می نماید و نهادهای محلی را ایجاد کرده یا احیا می کند. توسعه اجتماع به دنبال ارتقای درگیری اجتماع و انسجام اجتماعی از طریق مشارکت است. هدف کلی آن تقویت حس تعلق است، برای تحقق این امر مردم نیاز دارند به:
جای گرفتن در اجتماع و جامعه نه منزوی شدن از آن
داشتن فرصت هایی برای بهبودی شرایط زندگی خود؛ و
تشویق به درگیر شدن در اقدامات جمعی که موجب تغییرات مثبت می گردد (صرافی و همکاران، ۱۳۹۳: ۱۱۹-۱۱۸).
“توسعه اجتماعی برابری فرصت های اجتماعی است” (Sen & Dreze, 1995: 127). توسعه اجتماعی ارتقاء پایدار است، جامعه است که شایسته منزلت با قدرت دادن به زنان، مردان و گروه های حاشیه نشین برای انجام توسعه خود به منظور بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی خود و موقعیتی برای بدست آوردن جایگاه راستین خود در جامعه” (Bilance, 1997: 10). در سال های اخیر یک تلاش گسترده برای توجیه نقش عوامل ” اجتماعی” در فرآیندهای گسترده تر از توسعه اقتصادی و انسانی وجود داشته است. این در حالیکه در زبان سرمایه اجتماعی، نهادها و یا فرهنگ، اقتصاددانان و دانشمندان علوم اجتماعی در رشته های مرتبط در بیان تلاش های زیاد را به کمیت حضور برخی از هنجارهای رسمی و اعمال، و یا نشان دادن تاثیر آنها در روند توسعه موجب شده اند (Servaes, 2008: 14). سازمان ملل توسعه اجتماعی را افزایش ظرفیت نظام اجتماعی، ساختار اجتماعی، نهادها، خدمات و سیاست بهره گیری از منابع برای سطوح زندگی مطلوب تر که در معنایی وسیع تر دربردارنده ارزش هایی است که معطوف به توزیع معتبر درآمد، دارایی و فرصت هاست تعریف نموده است. بنابراین توسعه اجتماعی با مولفه هایی همچون بهبود در کیفیت زندگی، تحقق برابر و عدالت اجتماعی، نیل به یکپارچگی اجتماعی، تحقق نظام شایسته سالاری، مشارکت اجتماعی در قالب بسط انجمن ها و نهادهای مدنی،تقویت قابلیت و ظرفیت نظام اجتماعی، پاسخگویی به ضرورت های حاصل در دگرگونی های مختلف، پذیرش تکثر اجتماعی با حفظ انسجام ملی و ارتقای توانمندی های انسانی ارتباط دارد. مولفه های مطرح شده برخوردار از رابطه متعاملی با یکدیگر هستند. شولت” در مباحث مربوط به توسعه اجتماعی و جهانی شدن بر سه موضوع امنیت انسان، عدالت اجتماعی و دموکراسی تاکید می نماید و رابطه متقابل بین سه موضوع مطرح شده را مورد تاکید قرار می دهد (ازکیا و غفاری، ۱۳۸۶: ۳۷۹).
۲-۴-۵ نظریه رشد هوشمندی شهری
تغییر الگوی رشد شهری در نتیجه توسعه فناوری های حمل و نقل منجر به خزش شهری گردید و پیامدهایی همچون آلودگی هوا، افزایش قیمت زمین، کمبود خدمات پارکینگ، کمبود فضاهای عمومی و… را به همراه داشت به دنبال این امر الگوهای نوین توسعه شهری همچون رشد هوشمند در ادبیات برنامه ریزی مورد توجه مدیران شهری قرار گرفت (برغمدی، ۱۳۹۲: ۳۶). عناصر استراتژیهای رشد هوشمند که مکررا” تاکید می شوند و در حوزه های شهری مختلف بکار گرفته می شوند تا توسعه شهری فشرده را ارتقاء بخشند عبارتنداز: تمرکز فعالیت ها در قسمت مرکزی شهر و بخش تجاری مرکزی (CBD)، تشویق توسعه میان افزا مخصوصا” مکان های برون فیلد، محدود کردن گسترش فیزیکی از طریق بکارگیری مقررات کاربری زمین مانند مرزهای رشد شهری (UGB) و کمربندهای سبز، تشویق به توسعه انواع مسکن ترکیبی (برای مثال: آپارتمانها (Lofts)، واحدهای در استطاعت و مساکن تک خانواری و چند خانواری)، ایجاد یک چشم انداز از جامعه برای هدایت کاربری های تجاری و اختصاصی و تصمیمات حمل و نقل (Arku, 2009: 257). رشد هوشمند مترادف با توسعه با تراکم بالا نمی باشد. اگر چه بناهایی با تراکم بالاتر بطور حتم یکی از اجزای مهم رشد هوشمندی می باشد. رشد هوشمندی در عوض نوعی از توسعه با تراکم بالا را با کاربری های زمین ترکیبی ارائه می دهد به شیوه ای که افراد از تراکم های ساختمانی بزرگتر سود می برند (Danielsen & et al, 1999: 516).
۲-۴-۵-۱ اصول رشد هوشمند
کاربری اراضی ترکیبی
سود بردن از طراحی ساختمانهای فشرده
ایجاد طیفی از فرصتها و گزینه های مسکن
ایجاد جوامع قابل پیاده روی
پرورش (توسعه) جوامع منحصر به فرد و جذاب با یک حس قوی مکان
حفاظت از فضای باز، زمینهای کشاورزی، زیبایی طبیعی و مناطق زیست محیطی حساس
تقویت و هدایت توسعه به سمت جوامع موجود
فراهم کردن تنوعی از گزینه های حمل ونقل
تصمیم سازی توسعه قابل پیش بینی، و مقرون به صرفه اقتصادی