سنگستر (۱۹۹۵) در مقالۀ خود از اهمیت نیاز به تجزیه و تحلیل ریسک کسب و کار تجاری در حوزۀ وام دهی بانک­ها صحبت می­ کند و سیستم خبره­ای به نام COMPASS را به منظور انجام این وظیفه معرفی می­نماید. این سیستم خبره در مدلسازی ریسک ذاتی فرایند وام دهی تجاری بانک اسکاتلند بسیار موفق عمل کرده است (Sangster, 1995).
فصل سوم
روش شناسائی تحقیق (متدولوژی)
مقدمه
اعتقاد اندیشمندان معاصر بر این است که توسعه و پیشرفت علوم در چند دهه اخیر به مراتب بیش­تر و جامع­تر از پیشرفتی است که کلیه علوم از بدو پیدایش خود تا پایان نیمۀ اول قرن بیستم داشته­­اند، شاید قبول این واقعیت قدری مشکل­تر باشد، اما پیشرفتی چنین شتابان مرهون به کارگیری روش­های دقیق و صحیح علمی بوده است. یک محقق پس از انتخاب و تعیین موضوع باید به دنبال تعیین روش تحقیق باشد. انتخاب روش تحقیق بستگی به هدف­ها و موضوع پژوهش دارد. بنابراین هنگامی می­توان در مورد روش بررسی انجام یک تحقیق تصمیم گرفت که ماهیت موضوع تحقیق و هدف­های آن مشخص باشد. به عبارتی روش تحقیق به محقق کمک می­ کند شیوه و روشی را انتخاب و آغاز کند تا بتواند هرچه سریع تر به پاسخ یا پاسخ هایی که برای پرسش­­های خود درنظر گرفته است، دست یابد. در واقع روش تحقیق علمی شامل اندازه ­گیری و ارزیابی و مقایسۀ عوامل بر اساس اصول و موازین پذیرفته شده از طرف دانشمندان، برای حل مشکلات و مسائل و مستلزم قدرت اندیشه و ظرفیت تعمق، تشخیص، قضاوت و ابتکارات است (سرمد و همکاران، ۱۳۸۱، ۸۰).

پس از پرداختن به جنبه­ های مختلف تئوریک و کلیات تحقیق در فصول گذشته، در این فصل روش تحقیق، فرضیه ­های تحقیق، نحوۀ جمع آوری داده ­ها و چگونگی تجزیه و تحلیل اطلاعات تشریح خواهد شد.
۳-۱ روش تحقیق
روش تحقیق فرآیندی نظام­مند برای یافتن پاسخ یک پرسش یا راه حل یک مسئله است. در این باره آمده است “روش تحقیق مجموعه ای از قواعد، ابزار و راه­های معتبر (قابل اطمینان) و نظام یافته برای بررسی واقعیت­ها، کشف مجهولات و دستیابی راه حل مشکلات است” (خاکی، ۱۳۸۷،۲۰۱). روش تحقیق این پژوهش، توصیفی از نوع پیمایشی است. برای جمع­آوری ادبیات علمی و بررسی پیشینه از روش کتابخانه ای استفاده می­گردد. همچنین پژوهش حاضر در چارچوب مبانی مدلسازی و استفاده از سیستم­های اطلاعاتی در حوزۀ مدیریت مالی صورت می­گیرد.
۳-۲ جامعه آماری
از آنجایی که شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، مشمول مقررات نظارتی خاص سازمان بورس و اوراق بهادار می باشند، انتظار می­رود اطلاعات تهیه و ارائه شده از سوی این شرکت­ها از انسجام وقابلیت اعتماد و کیفیت بالاتری برخوردار باشد. لذا قلمرو مکانی یا همان جامعۀ آماری این تحقیق شامل شرکت­های فعال در بورس اوراق بهادار تهران طی سال­های ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۹ است.
۳-۳ حجم نمونه و روش اندازه ­گیری
از بین جامعۀ آماری و بر اساس معیارهای زیر ۱۰۶ شرکت به عنوان نمونه انتخاب شدند:
شرکت­ها تا پایان اسفند ۱۳۸۳ در بورس پذیرفته شده باشند و تا سال ۱۳۸۹ از بورس خارج نشده باشند.
سال مالی همۀ شرکت­ها پایان اسفند ماه باشد.
شرکت سال مالی خود را در طی این مدت تغییر نداده باشد.
نماد معاملاتی شرکت­ها بیش از سه ماه متوقف نبوده باشد.
اطلاعات مالی مورد نیاز آن­ها در دسترس باشد.
۳-۴ ابزار جمع آوری اطلاعات
داده ­های شرکت­های مورد مطالعه با بهره گرفتن از صورت­های مالی شرکت­ها، سایت سازمان بورس و اوراق بهادار تهران، سایت کدال و نرم افزار ره آورد نوین جمع آوری شده است.
۳-۵ روش تجزیه و تحلیل داده ­ها
تجزیه و تحلیل داده ­ها به وسیلۀ سیستم خبره انجام می­ شود. سیستم خبرۀ فازی طراحی شده، شامل سه مرحله است: در مرحلۀ اول کلیۀ سهام­هایی که ، و ROE منفی دارند حذف خواهند شد و با این کار از بار اضافی تحمیل شده بر مرحلۀ دوم که ارزیابی سهام است کاسته خواهد شد. در مرحلۀ دوم، ارزیابی و رتبه ­بندی سهام­ها انجام می­پذیرد. برای این کار از مجموعه ­ای از قواعد اگر- آنگاه استفاده می شود. مرکز استنتاج یک سیستم خبره از مجموعه ­ای از قواعد اگر- آنگاه تشکیل می­ شود. در سیستم خبرۀ فازی، قواعد با مجموعه ­ای از عبارت­های کلامی بیان می­شوند. قواعد سیستم خبره به بررسی وضعیت مطلوب با وضعیت گزینۀ مورد بررسی می ­پردازد و میزان انطباق وضعیت مطلوب با وضعیت گزینۀ مورد بررسی را با یک عبارت کلامی بیان می­ کند. بنابراین در این مرحله مجموعۀ قواعد تعیین می­ شود. نخستین مرحلۀ پردازش سیستم خبرۀ فازی، فازی سازی ورودی­های سیستم است. از آنجایی که خبرگان دانششان را به صورت کلامی بیان می­ کنند، ورودی­ ها و خروجی­ها باید به صورت کلامی ارائه شوند. بنابراین برای فازی سازی ورودی­ ها از تابع عضویت مثلثی استفاده می­کنیم. بعد از این که فازی سازی ورودی­ ها انجام شد، مجموعۀ قواعد با بهره گرفتن از نظرات خبرگان تدوین می­شوند. استنتاج فازی مهم­ترین مرحلۀ پردازش سیستم خبرۀ فازی محسوب می­ شود و با توجه به قواعد تبیین شده انجام می­ شود. این سیستم در محیط MATLAB توسعه داده شده است. در اینجا خروجی­ها نیز به صورت فازی بیان می­شوند، بنابراین فازی زدایی خروجی­ها ضروری می­باشد. فازی زدایی عبارت است از تبدیل مجموعه­های فازی به یک مقدار عددی. برای فازی زدایی خروجی­ها از روش مرکز ثقل استفاده خواهیم کرد.
مرحلۀ سوم، مرحلۀ ساخت پرتفوی است. در این مرحله پرتفویی که
متناسب با ترجیحات و ریسک پذیری سرمایه­گذار است توسط یک مدل برنامه ریزی خطی ترکیبی- عدد صحیح ساخته می­ شود و محدودیت­های مورد نیاز اعمال می­ شود. از آنجایی که سیستم برای حمایت از سرمایه ­گذاری میان مدت طراحی شده است، دورۀ سرمایه ­گذاری، شش ماه تعیین می­ شود. در آخر دورۀ سرمایه ­گذاری تمام سهام های پرتفوی فروخته می­ شود و پرتفوی جدید ساخته می­ شود. بنابراین در طول مدت شش سالۀ مورد بررسی ۱۲ پرتفوی ساخته می­ شود. برای بررسی عملکرد سیستم از معیار آلفای جنسن استفاده خواهیم کرد.
۳-۶ فرضیه ­ها
فرضیه اول) پرتفوی ساخته شده توسط سیستم خبره، بازده بالاتر از متوسط بازدهی بازار دارد.
فرضیه دوم) سیستم خبره پیشنهادی عملکرد بهتری برای سرمایه گذاران ریسک گریز دارد.
فرضیه سوم) سیستم خبره پیشنهادی عملکرد بهتری در میان مدت دارد.
۳-۷ متغیرها
ورودی­های سیستم خبره به دو دسته تقسیم می­شوند: شاخص­ های بنیادی و شاخص­ های تکنیکال
۳-۷-۱ شاخص-های بنیادی مورد استفاده عبارتند از:
نسبت : “نسبت قیمت به درآمد” که از تقسیم آخرین قیمت هر سهم (price) بر آخرین درآمد برآورده شده هر سهم (EPS)^[21] به دست می ­آید.
نسبت : “نسبت قیمت به فروش” شیوه ای کارآمد برای آشکار کردن میزان عایدی هر شرکت.
شاخص نقدشوندگی: این شاخص قدرت خرید و فروش سهام در بازار را نشان می­دهد و یکی از شاخص­ های بسیار مهم برای استفادۀ سفته بازان و معامله­گران با دید کوتاه مدت است.
نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری: معیاری است که بین قیمت بازار و ارزش دفتری هر سهم و سود ارتباط برقرار می­ کنند و بیانگر این می­باشد که سهامداران در رابطه با عملکرد گذشته و مورد انتظار آینده چگونه فکر می­ کنند.
سود قبل از مالیات (EBT): معیاری است از سود شرکت که هزینۀ مالیات را مستثنی می­ کند.
بازده حقوق صاحبان سهام (ROE): میزان سود خالص ایجاد شده در مقابل هر یک ریال حقوق صاحبان سهام (منابعی که سهامداران در اختیار شرکت قرار داده­اند) را نشان می­دهد.
درآمد متعلق به هر سهم (EPS): این نسبت بیانگر سود متعلق به هر سهم می­باشد.
۳-۷-۲ شاخص­ های تکنیکال مورد استفاده عبارتند از:
جریان پول چیکین: این شاخص توسط مارک چیکین ابداع شد. این نوسان نما به کمک خط تجمع/ توزیع محاسبه می­ شود.
شاخص قدرت نسبی: این شاخص یک نوسان­نمای معروف است که افزایش و کاهش را در قیمت­های پایانی برای یک دورۀ معین اندازه ­گیری می­ کند.
۳-۹ مدل تحقیق

شکل ۳-۱ فرایند انجام کار
فصل چهارم
تجزیه و تحلیل یافته­های تحقیق
مقدمه
پژوهشگر پس از این­که روش تحقیق خود را مشخص کرد و با بهره گرفتن از ابزارهای مناسب، داده ­های مورد نیاز را برای آزمون فرضیه ­های خود جمع­آوری کرد، اکنون نوبت آن است که با بهره­ گیری از تکینیک­های مناسب، داده ­های جمع آوری شده را دسته بندی و تجزیه و تحلیل نماید و در نهایت فرضیه هایی را که تا این مرحله او را در تحقیق هدایت کرده ­اند در بوتۀ آزمون قراردهد و تکلیف آن­ها را روشن کند و سرانجام بتواند راه حل و پاسخی برای پرسش تحقیق بیابد. فرایند تجزیه و تحلیل داده ­ها، فرآیندی چند مرحله­ ای است که طی آن داده­هایی که از طریق به کارگیری ابزارهای جمع آوری در جامعه (نمونه) آماری فراهم آمده­اند؛ خلاصه، کدبندی و دسته بندی … و در نهایت پردازش می­شوند تا زمینۀ برقراری انواع تحلیل­ها و ارتباط بین این داده ­ها به منظور آزمون فرضیه ­ها فراهم آید (خاکی، ۱۳۸۷، ۳۰۳-۳۰۵) تجزیه و تحلیل اطلاعات به عنوان مرحله­ ای علمی، از پایه­ های اساسی هر پژوهش علمی به شمار می رود، که به وسیلۀ آن کلیۀ فعالیت­های پژوهش تا رسیدن به نتیجه، کنترل وهدایت می­شوند. در این فصل نیز به توصیف داده ­های پژوهشی و تجزیه وتحلیل هر یک از فرضیات خواهیم پرداخت.
۴-۱ مرحله اول حذف سهام­های غیر قابل قبول
ابتدا برای کم کردن حجم محاسبات سیستم، سهام­هایی که دارای P/E، MV/BV، ROE منفی هستند را حذف می­کنیم. سرمایه­گذار با توجه به اطلاعات خاصی که در مورد یک سهام بخصوص دارد می ­تواند سهام مورد نظر را نیز حذف کند. در این مرحله داده ­های یک سال قبل از دورۀ سرمایه ­گذاری درنظر گرفته می­شوند.