: محل سکونت فرد

محل سکونت فرد، موقعیت و شرایط حاکم بر آن از جمله فاکتورهائی است که باید در مورد معضل بزهکاری مدنظر قرارگیرد. به‌عبارت دیگر افرادی‌که در محله‌های شلوغ و پرجمعیت شهرهای صنعتی و تجاری زندگی می‌کنند، بیشتر از سایر افراد در خطر بزهکاری قرار دارند و عواملی چون: حاشیه‌نشینی، جمعیت زیاد، وفور مشاغل کاذب، شیوع خشونت، فقدان ارزش‌های اخلاقی و… از جمله عوامل تأثیرگذار بر آن است.

د: عدم برخورداری از محیط‏های تفریحی سالم

انسان‏ها در عصر صنعت و فناوری به سبب تسلّط یافتن بر ابزار کار و صنعتی شدن کارها و امکان تولید انبوه با کم‏ترین نیروی کار، از فراغت بیش‏تری برخوردارند. از این‏رو، بخشی از اوقات خود را برای استراحت و رفع خستگی و بازیابی مجدّد توان و قدرت کار، به تفریح اختصاص می‏دهند.

اگر مکان‏های تفریحی سالم و مطابق با ارزش‏ها و آداب و رسوم و فرهنگ و معتقدات مذهبی وجود نداشته باشند، افراد به سایر اماکن عمومی از قبیل قهوه‏خانه‏ها، غذاخوری‏ها، کوچه‏ها و خیابان‏ها پناه می‏برند. در این شرایط، افراد بزه‏کار و منحرف در بین آن‏ها نفوذ کرده، آن‏ها را به کارهای خلاف می‏کشانند تا بر اثر پیدا کردن همدست در رفتارهای نابهنجار، به آرامش نسبی برسند و بدین صورت، زمینه انحراف افراد جویای تفریح سالم، فراهم می‏شود و این افراد، بخصوص اقشار جوان، جذب گروه‏های منحرف می‏شوند.

بند چهارم :عوامل اجتماعی خاص

در این حوزه، بیش‏تر جامعه‏شناسان آسیب‏های اجتماعی و انحرافات را فقط به عنوان یک پدیده اجتماعی به حساب می‏آورند. از این‏رو، تنها به بررسی علل اجتماعی آن می‏پردازند و به علل فردی و روانی توجّه نمی‏کنند. در عین این‏که ویژگی‏های شخصیتی و روانی افراد نیز در این امر مؤثر است و در زمینه رفتارها جایگاه ویژه‏ای دارند، اما در این مقام، علل اجتماعی انحرافات مورد بحث و بررسی قرار می‏گیرند و از بین آن‏ها، به عواملی که نقش مهم‏تری در این زمینه ایفا می‏کنند توجه می‏شود:

الف :تاثیربحران‌های اقتصادی

عواملی مانند بحران‌های اقتصادی، گرسنگی، تورم، مهاجرت (که در پی آن آوارگی، تضاد و تعارض فرهنگی به‌علت تغییر علل جغرافیائی ایجاد می‌شود)، بیکاری، رفاه اقتصادی یا فقر نقش بسیار مهمی در گرایش افراد به بزهکاری ایفا می‌کند. احتمال دارد خانواده‌هائی هم که درآمد اقتصادی بالائی دارند، به‌دلیل ضعف روابط انسانی یا کثرت کار و سرگرمی، زمینه مساعدی را برای گرایش اعضاء خانواده به موادمخدر فراهم نمایند.

هم‌چنین جمعیت آسیب‌پذیری که معمولاً در گروه‌های سنتی ۱۵ تا ۲۵ سال قرار می‌گیرد، به‌علت عدم دستیابی به شغل مناسب در جامعه در گرایش به مواد آسیب‌پذیرتر هستند.

ب: نابرابری های اقتصادی – اجتماعی

وجود تفاوتهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی میان اقشار مختلف‏ جامعه مانند فلسفهء طبقاتی و اجتماعی، شکاف درآمدی،نابرابری در برخورداری از منابع ثروت اجتماعی،نابسامانی عیمق در امکان دستیابی به قدرت سیاسی،درجات‏ بسیار متفاوتی از فقر و محرومیت اجتماعی‏ و امکانات متفاوت فرصتهای زندگی‏ در مجموع باعث می‏شوند که در فرد احساسی‏ از تبعیض،حرمان و سرخوردگی پیدا شود. یکی از راههایی که در برابر این افراد قرار می‏گیرد و به نظرشان به طور موقت آن را از رودررویی با مشکلات دور می‏کند،روی آوردن‏ به سوی بزهکاری است؛و مسلم است که این‏ اتفاق برای خانواده‏هایی روی می‏دهد که از جهت اراده و قدرت تجزیه و تحلیل و درک‏ مسائل ضعیف بوده و روی اعضای خود نظارت کافی ندارند

اختلاف طبقاتی در هر جامعه به بی ایمانی بیشتر افراد آن جامعه نسبت به شرایط اقتصادی موجود منتهی می شود و همین بی ایمانی در شناخت اجتماعی افراد نسبت به بزهکاری تأثیر بسزایی دارد.

ج: وضعیت بد اقتصادی

تأثیر وضعیت اقتصادی بر رفتار و اخلاق آدمی از گذشته‏های دور، مورد توجه دانشمندان بوده است. امروزه جرم‏شناسان در این زمینه به دو گروه تقسیم می‏شوند: گروهی که گرایش به مکتب سوسیالیستی دارند، معتقدند که رفتار انحرافی افراد شدیداً متأثر از وضعیت بد اقتصادی آن‏هاست. در نتیجه، شرایط نابرابر توزیع ثروت و ناعادلانه بودن آن را عامل انحراف می‏دانند و این را که بیش‏تر منحرفان و مجرمان و بزه‏کاران و معتادان به مواد مخدّر از اقشار پایین جامعه بوده، در محلات فقیرنشین و شلوغ و کثیف زندگی می‏کنند، تأییدی برای ادعای خود می‏دانند.

در مقابل این دیدگاه، دسته‏ای دیگر از جرم‏شناسان رشد اقتصادی و بالا رفتن سطح زندگی را عامل انحراف می‏دانند ،در منابع دینی ما نیز به این مسأله توجه شده است. اسلام هیچ‏یک از دو نظر را به عنوان عامل انحصاری نمی‏پذیرد؛ یعنی از سویی، فقر و تنگ‏دستی را عامل بی‏توجهی به مسائل معنوی و ارزش‏ها و هنجارها می‏داند و روایت مشهور من لا معاش له لامعاد له اشاره به این مطلب دارد. دلیل این مسأله هم روشن است؛ زیرا اگر افراد از لحاظ اقتصادی، در شرایطی قرار بگیرند که نتوانند مایحتاج اولیه و ضروری زندگی خود را فراهم کنند، در این صورت چنین افرادی زیربار ارزش‏های اخلاقی و هنجارهای صحیح نمی‏روند، بلکه همه توان خود را در راه رفع مشکلات معیشتی به کار می‏گیرند.

روایتی که از پیامبراکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در این زمینه وجود دارد، به روشنی دلالت بر این مدعا دارد: اگر فقر در جامعه به قدری زیاد شود که گروه‏هایی در جامعه گرسنه باشند و در تأمین معیشت خود دچار مشکل شوند، به یقین ارزش‏ها و دستورات و هنجارها و قوانین را نادیده می‏گیرند و در این صورت، انحرافات اجتماعی در جامعه اشاعه می‏یابد

- حسینی ،شیوا و فقیهی، علی ، شناخت و بررسی عوامل اعتیاد جوانان و نوجوانان به موادمخدر، ص 42.

- حسینی، شیوا و فقیهی، علی، منبع پیشین، ص 43

کوکبی، مهدی، اعتیاد جوانان و نوجوانان از نظر روانشناختی وجامعه شناسی و توصیه های پیشگیرانه/ قسمت اول،ص49

- مجلسی ، محمدباقر ، بحارالانوار، ج 62، روایت 7، ص 27