۱-۶- حقوق نفت
۱-۶-۱- تعریف حقوق نفت
حقوق نفت به قواعد، اصول، موازین، قوانین، مقررات و ضوابطی اطلاق می شود که روابط مرتبط با نفت را در جامعه تنظیم می‌کند این روابط شامل مالکیت نفت موجود در لایه‌های زیرزمینی، نحوه تملک، سرمایه گذاری، اکتشاف، توسعه، استخراج، بهره برداری، توزیع، صادرات، حمل و نقل و مصرف نفت و گاز، میعانات گازی، قیر و سایر هیدروکربورها می‌باشد. حقوق نفت دارای اصول، قواعد و ضوابط مخصوص به خود و روش های تفسیر ویژه ای است که آن را از سایر رشته‌های حقوق جدا می‌سازد و به آن استقلال می‌دهد.[۴]
فصل دوم
سازمان جهانی تجارت و تاثیر آن بر نفت
۲-۱-فرایند جهانی شدن نفت
امروزه هیچ گونه فعالیتی در هیچ یک از عرصه های زندگی و در جهان هستی بدون استفاده از انرژی امکان پذیر نیست؛ بنابرین به سادگی می توان دریافت که اقتصاد جوامع بشری بدون وجود انرژی ناممکن است. نفت به عنوان یک منبع انرژی که انسان درقیاس با سایر انرژی ها خیلی سریع و در زمان کوتاه تری به استفاده از آن عادت کرده و در همه شئون زندگی به کارگرفته شده است. همچنین به عنوان ماده ای با موارد استفاده همگانی و عمومی و داشتن فرآورده های متعدد و گوناگون، اهمیت فراوان دارد. نفت نه تنها به عنوان یک عامل تعیین کننده اقتصادی و صنعتی، که به عنوان یک عامل سیاسی و امنیتی نیز مطرح است. در واقع عامل اساسی برای رسیدن به اهداف اقتصادی، صنعتی، سیاسی و تأمین امنیت ملی به حساب می‌آید.
امروزه فرایند جهانی شدن در سطح بین الملل به طور جدی از جانب سازمان ملل متحد و سازمان های تخصصی وابسته به آن مورد حمایت قرار گرفته و به پیش برده می شود، در بعد اقتصادی به طور مشخص میتوان مشاهده نمود که سه سازمان بین‌المللی صندوق بین‌المللی پول[۵]، بانک جهانی و سازمان جهانی تجارت به عنوان سازمان‌های تخصصی در زمینه اقتصاد، سیاست هایی را در پیش گرفته اند که کاملاً در راستای جهانی کردن اقتصاد قرار دارند و چون این سازمان ها به نوعی نقش هماهنگ کننده اقتصاد جهانی را بر عهده دارند، لذا با بهره گرفتن از ابزارهایی که در اختیارشان قرار دارد، کشورهای مختلف جهان و به ویژه کشورهای در حال توسعه را به سمت سیاست هایی که در پیش گرفته اند، سوق می‌دهند.
به بیان دیگر، عملکرد سازمان های مذکور نوعی اجبار را برای حضور اقتصادهای ملی در فرایند اقتصاد جهانی باعث می شود و هر کشوری که بنا به هر دلیل آمادگی حضور در این فرایند را نداشته باشد، خود را در مسیر انزوا می بیند، نکته حائز اهمیت این است که در این فرایند، نحوه و ضوابط مربوط به تجارت برخی از کالاها که در تجارتبین المللی جایگاه استراتژیکی دارند بیشتر مورد توجه است. حامل های انرژی بالاخص نفت خام از جمله این دسته از کالاها هستند که در تجارت خارجی به عنوان یک کالای استراتژیک مطرح است.
از آنجایی که قیمت نفت در بازار تحت تاثیر مسائل مختلفی مثل عرضه و تقاضا می‌باشد، تحت شمول گرفتن نفت در سازمان جهانی تجارتبه طور مستقیم و غیرمستقیم بر مسائل روانی و عرضه و تقاضای نفت خام تاثیرگذار خواهد بود.
موضوع انرژی بالاخص نفت خام در سازمان جهانی تجارت بحث جدیدی نیست و قواعد خاصی در مورد تجارت انرژی به عنوان بخشی از گات اولیه شکل نگرفت، پس از تشکیل سازمان جهانی تجارت، به علت اهمیتی که نفت در اقتصاد کشورهای صادرکننده نفت دارد و مزایایی که کشورهای صادرکننده نفت از وارد شدن بحث نفت در سازمان یاد شده می بینند، اکثر این کشورها خواهان شمول نفت در مذاکرات سازمان جهانی تجارت هستند.
علاوه بر این سایر، کشورهای صادر کننده نفتی که تاکنون عضو سازمان مذکور نبوده اند، تمایل به عضویت در این سازمان دارند. یکی از دلایل احتمالی در مورد عدم طرح قاعده ای خاص برای تجارت نفت خام، عدم عضویت صادرکنندگان نفت خام در گات بود. علاوه بر این ملاحظات سیاسی و امنیتی در مورد نفت خام نیز بر تجارت این کالا تاثیرگذار بوده است. وابستگی به درآمدهای نفتی در این کشورها،به چهار دلیل شرایط خطرناکی را برای صادرکنندگان نفت در پی خواهد داشت:
۱. چنانچه قیمت جهانی محصولی (مثل نفت) ثابت نباشد، طراحی و هماهنگ کردن برنامه های توسعه اقتصاد کشور بر مبنای درآمدهای حاصل از فروش آن کاری بسیار دشوار خواهد بود، به گونه ای که تغییرات غیرقابل پیش‌بینی قیمت محصول یاد شده، می‌تواند توسعه اقتصادی کشور را با چالشی جدی روبرو کند.
۲٫ اگر چه نفت خام را می توان بر اساس معیارهایی به انواع مختلف مانند نفت خام سبک، نیمه سنگین و سنگین دسته بندی کرد، اما باز هم این محصول،کالایی اولیه و ساده محسوب می شود که از تجارت بین صنعتی ممانعت می‌کند.
۳٫ منابع طبیعی مانند نفت خام، محدود و تجدید ناپذیر هستند.
۴٫ علاوه بر موارد فوق، کشورهای صادر کننده نفت که با توجه به مزایای رقابتی در تولید و صادرات این منبع انرژی، در مسیر توسعه اقتصادی خود به صادرات منابع طبیعی تکیه کرده‌اند، باید اثرات منفی و جانبی تقویت ارزش خارجی پول ملی را به دلیل درآمدهای حاصل از صادرات منابع طبیعی و کاهش قدرت رقابت کالاهای تولید شده در داخل نسبت به کالاهای مشابه خارجی و در نتیجه تبدیل کالاهای قابل مبادله بین‌المللی به کالاهای غیرقابل مبادله و نهایتاًً ضربه ناگهانی به تولید و اشتغال، را نیز در نظر بگیرند.
۲-۲- تاریخچه و اصول سازمان جهانی تجارت و نفت
