حسابداری منابع انسانی

شروع و پیدایش این سیستم اندازه گیری از مطالعات  هرمانسون (1964) شروع شد که موجب انجام مباحث و تحقیقات وسیعی برای اندازه گیری داراییهای نامشود در بین حسابداران و تئوریسین های منابع انسانی شدو هدف حسابداری منابع انسانی ؛ کمی کردن ارزش اقتصادی افراد برای سازمان استتا بتواند ورودهایی رابرای تصمیمات مالی و مدیریتی فراهم سازد. محققان سه نوع مدل های اندازه گیری حسابداری منابع انسانی را پیشنهاد کرده اند : مدل های هزینه ای ؛ مدل های ارزش منابع انسانی و مدل های پولی.

بخاطر کمکهای قابل ملاحظه ای که توسط حسابداری منابع انسانی برای اندازه گیری داراییهای نامشهود صورت گرفته است می توان آنرا به عنوان یک شاخص مهم اندازه گیری سرمایه فکری در نظرگرفت. مدل های حسابداری منابع انسانی سرمایه های انسانی را براساس واژه های مالی ارزیابی می کنند. این مدلهای بطور گسترده ای در سازمانهای خدماتی که سرمایه انسانی نسبت قابل ملاحظه ای از ارزش سازمان را تشکیل می دهدمورد استفاده قرار می گیرداما همه این مدل ها تمایا دارند تا ذهنی و متغیر و بی ثبات باشند به همین خاطر دارای پایایی پایینی هستند. علاوه بر این مدلهای و روش های  حسابداری منابع انسانی نیازمند یکسری مفروضاتی است که در برخی از شرایط نقص می شوند و علاوه براین این مدلهای  فقط با سرمایه های انسانی سروکار دارند و به عواملی همچون <a href="https://donya-e-eqtesad.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D9%85%D8%AF%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-24/3410772-%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%B3%D8%B1%D9%85%D8%A7%DB%8C%D9%87-%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF-%D9%85%D8%B2%DB%8C%D8%AA-%D8%B1%D9%82%D8%A7%D8%A8%D8%AA%DB%8C-%DA%A9%D8%B3%D8%A8-%DA%A9%D8%A7%D8%B1″ title=”سرمایه ساختاری“>سرمایه ساختاری و <a href="https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=128472″ title=”سرمایه مشتری“>سرمایه مشتری و فرهنگ شرکت و نوآوری توجه کمتری دارند و یا اصلاً توجه ندارند.

بررسی نقش حسابداری منابع انسانی در اقتصاد دانشی :

امروزه در بین رویکردهای اندازه گیری داراییهای نامشهود ؛ حسابداری منابع انسانی به لحاظ قدمت آن دارای اهمیت والایی است. حسابداری منابع انسانی در محیط اقتصادی نوین ؛ به وسیله مدیریتی قدرتمند برای تصمیمات مدیریت منابع انسانی تبدیل شده است. در این رویکرد ؛ افرادبه عنوان داراییهای انسانی در نظر گرفته می شود . در گذشته رویه های حسابداری با هزینه های منابع انسانی به عنوان هزینه های جاری برخورد میکردند که درآمد خالص شرکت را کاهش می دهد. اما در دید جدید ( حسابداری منابع انسانی ) این هزینه های منابع انسانی به عنوان سرمایه گذاری در نظر گرفته می شودکه در آینده برای شرکت یکسری منافع و مزایایی را به دنبال می آورد. در این زمانه؛  منابع انسانی در قسمت داراییهای ترازنامه آورده می شود.(Chen etal.,2004)

کارکردهای حسابداری منابع انسانی :

1. فراهم آوردن اطلاعات عددی درباره هزینه و ارزش افراد به عنوان منابع سازمانی.
2. عمل کردن به عنوان یک چهارچوب تحلیلی برای تسهیل تصمیم گیری.
3. باعث بر انگیختن تصمیم گیرندگان به اتخاذ یک دیدگاه مدیریت منابع انسانی می شود.

توسعه حسابداری منابع انسانی از طریق 5 مرحله تاریخی صورت گرفته است:

1. مرحله اول 1960- 1966 : مفاهیم اولیه واساسی حسابداری منابع انسانی مطرح شد.
2. مرحله دوم 1967- 1970 : تحقیقات دانشگاهی بنیادینی انجام شدو یکسری مدلهای اندازه گیری ایجاد شد.
3. مرحله سوم 1971- 1977 : دوران رشد علاقه به حسابدرای منابع انسانی .
4. مرحله چهارم 1978- 1980 : دروان افول علاقه به حسابداری منابع انسانی هم در دانشگاه ها و شرکتها.
5. مرحله پنجم 1981- تابحال : دوران علاقه و توجه بین المللی مجددبه تئوری وعمل حسابداری منابع انسانی با شروع اقتصاد دانشی.(Flamholtz etal., 2002)

-Hermanson

کانن و همکارانش ؛ سیستم های موجود اندازه گیری  سرمایه فکری  را به 4 دسته کلی طبقه بندی کرده اند:

1. سیستم اندازه گیری مالی
2. سیستم اندازه گیری ادراکی
3. سیستم اندازه گیری فرآیندی
4. و سایر سیستم های اندازه گیری

و ضمن بیان تفاوتها و مزایای و معایب این 4 دسته سیستم های اندازه گیری ؛ یک سیستم اندازه گیری یکپارچه و منسجمی از 4 تا دسته سیستم های اندازه گیری سرمایه فکری  را ارائه می کنند.(Kannan etal.,2004)

مدل تکنولوژی بروکر

بروکینگ معتقد است ارزش بازاری یک شرکت شامل 2 عامل است :

1. داراییهای مشهود
2. داراییهای نامشهود

و داراییهای نامشهود رابه 4 طبقه داراییها تقسیم می کند:

1. دراییهای بازاری ( مشتریان ومارکها )
2. داراییهای انسانی ( تحصیلات و دانش کاری و مهارتها)
3. مهارتهای مالکیت معنوی ( حق امتیاز و کپی رایت و حقوق طراحی و رازهای تجاری )
4. داراییهای زیر ساختاری ( فرهنگ و سیستم اطلاعاتی و فلسفه کسب وکار)

     مدل  مدیریت استراتژیک شایستگی :

بوئنو سرمایه فکری را بصورت مجموعه  شایستگی های اصلی متمایز دارای ماهیت نامشهود  تعریف  می کند که مزیت رقابتی را برای سازمان خلق و حفظ می کند.

فرمول ارائه شده از سوی ایشان به صورت زیر است:

سرمایه فکری = سرمایه انسانی + سرمایه سازمانی + سرمایه تکنولوژی + سرمایه ارتباطی (Ordo´n˜ez de Pablos,2003).

ناظر داراییهای نامشهود

در این رویکرد برخلاف کارت امتیازی متوازن؛  افرادبه عنوان مولدان سود و ارزش درنظر گرفته شده است و فاقد دیدگاه مالی مطرح شده در کارت امتیازی متوازن است.  درپایان باید گقت که برخی از این مدلهای اندازه گیری مستلزم گردآوری اطلاعات فراوانی است و در دسترس همگان قرار نمی گیرد و فقط بیشتر برای استفاده مدیریت مناسب ترا ست درحالی که برخی دیگر از آنها هم برای کاربران خارجی و داخلی شرکت مناسب است ( مانند نسبت ارزش بازاری به ارزش دفتری ) .

جدول2-3) نمایش ناظر داراییهای نامشهود

منبع: (Kenndey , 1998)

بوت معتقداست که اندازه گیری سرمایه فکری  به خودی خود یک مشکل نیست بلکه مشکل اساسی تر اندازه گیری تغییرات و نقل وانتقالات بین اجزای  سرمایه فکری  و بین داراییهای نامشهود و مشهود است (Bernnan ,2001).

-Kannan

-Buene

-Booth

سرمایه های فکری(سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری،سرمایه مشتری) واثرات این سرمایه ها فکری بر عملکرد سازمانی شعب بانک ملت استان تهران 

این مدل دانمارکی آورده شده است.

منبع : (Vander Meer – Kooistra et al., 2001)

این مثال تنها یک نمونه‌ای از مدلهای مختلف گزارش‌دهی سرمایه فکری رانشان می‌دهد. معمولاً جمع‌ آوری اطلاعات برای این گزارش‌دهی‌ها مستلزم وقت و هزینه و تلاش زیادی است و نیاز به سیستم‌های اطلاعاتی مانند برنامه ریزی منابع سازمانی و نرم‌افزارهای داده کاوی دارد که هزینه‌های گزافی را به دنبال دارد و هنوز بسیاری از شرکتها الزامات این سیستم های را ندارند و به دلیل اینکه معایب گزارش‌دهی خارجی بیشتر از معایب گزارش‌دهی داخلی است شرکتها تمایل ندارند تا اینکار را بکنند و سعی دارند تا در چند سال اول در داخل اینکار صورت گیرد و بعد از یک تجربه زمانی، گزارش‌دهی خارجی را انجام دهند. (Van Der Meer – Kooistra et al., 2001)

مفروضات زیربنایی مدل گزارش‌دهی سرمایه فکری

• • تحقیقات عملی و ادبیات تحقیق نشان داده است که یک دیدگاه و بینش مدیریتی برای گزارش‌دهی سرمایه فکری مورد نیاز است بخاطر اینکه گزارش‌دهی سرمایه فکری نیاز به درک عمیقی ازتمامی فرآیندها و فعالیتهای سازمانی خلق ارزش دارد.
  • ثانیاً مدل (مدلهای) گزارش‌دهی سرمایه فکری می‌بایستی مبتنی بر روابطعلی – معلولی باشد تا بتواند نقش سرمایه فکری را در خلق ظرفیت ایجاد و خلق ارزش نشان دهد. اطلاعات می‌بایستی درباره متغیرهایی باشد که باعث تغییراتی در منابع سرمایه فکری می‌شوند.
  • مدیریت سرمایه فکری می‌بایستی بخشی از استراتژیهای شرکتها باشد و می‌بایستی مدیریت سرمایه فکری در فرآیندهای مدیریتی مانند تنظیم اهداف، برنامه‌ریزی و اندازه‌گیری پیامدهای اعمال و ارزیابی اعمال براساس اهداف از پیش تعیین شده و … . قرار داده شود.
  • مدل گزارش‌دهی سرمایه فکری می‌بایستی دارای چشم‌انداز پیش نگر باشد تا پس نگر )مانند روش های حسابداری سنتی(. (Vander Meer – Kooistra et al., 2001)

- ERP: Enterprise Resource  Planning

- Forward – Looking

- Backward – Looking

در هنگام طراحی  و ایجاد یک سیستم اندازه گیری برای سرمایه فکری  می بایستی عوامل زیر در سیستم در نظر گرفت:

• درجه ومیزان حجم سرمایه انسانی : میزان تحصیلات، تجربه، تواناییها و… .
• اندازه سازمان و ساختار آن
• شایستگی ها و قابلیت‌های موجود منابع انسانی
• قابلیت در دسترس بودن داده های منابع انسانی

ادوینسون نیز تاکید می کند که یک سازمان می بایستی فقط معیارها و شاحضهایی را اندازه گیری کند که از لحاظ استراتژیکی برای رشد و رهنمود آینده شرکت مهم باشندو از طرفی سویبی  معتقد است که انتخاب این معیارها و شاخص های به استراتژی شرکت بستگی دارد.و درادامه این سه جمله را به این موضوغ اضافه می کند:

1. حتی الامکان ساده باشد( سادگی آن حفظ شود).
2. معیارهایی که از لحاظ استراتژیکی مهم باشند.
3. اندازه گیری فعالیتهایی که ثروت فکری تولید می کند.

مهمترین ویژگیهای شاخصهای اندازه گیری :

• ارزش پیش بینی داشته باشد.
• کمک به تعیین این موضوع که چگونه چیزیی مانند ارزش خلق وایجاد می شود.
• به زمینه وابسته باشد.
• جهت و رویکرد اندازه گیری آن از دقت ان مهمتر باشد.
• سادگی
• ارتباط آن با استراتژی برای اجرای
• استفاده از سیستم ها و فرآیندهای موجود بجای معرفی سیستم های پیچیده و جدید.
• تاثیر گذاری و شکل دهی رفتار
• جامع و قابل درک بودن.(Kenndy ,1998)

2-1-13)گزارش‌دهی سرمایه فکری

 تعریف گزارش سرمایه فکری  بر طبق شرکت دانمارکی  : منظور از گزارش دهی سرمایه فکری، ارائه یک تصویر کلی از شرکت با تاکید بر ارزشهای نرم و نامشهود می باشد.

معمولاً از این شرکتها از این گزارش های سالانه برای ایجاد یک وجهه و شهرت و تصویری خوبی از شرکت در فضای عمومی استفاده می کنند.در گزارش سرمایه فکری می بایستی سه حوزه مهم زیر لحاظ شود:

الف ) حوزه سرمایه انسانی

1. نمای کارکنان: شامل اطلاعاتی درباره توزیع سنی و جنسی و تعداد کارکنانی که در تولید و توزیع و فناوری اطلاعات و فروش وبازاریابی و سایر بخشهای اداری فعالیت می کنند.
2. تحصیلات: شامل اطلاعات تحصیلی و تجربه کارکنان .
3. آموزش: شامل شاخصهایی درباره آموزش های ارائه شده از سوی شرکت برای کارکنان مانند تعداد ساعات آموزشی .
4. تعهد و انگیزش : درصد کارکنانی ارتقا یافته به تعداد کل کارکنان و درصد کارکنانی که دارای احساس قدردانی صریح هستند یا کسانی که احساس می کنند که از آنها قدردانی شده است.و تعداد کارکنانی که احساس می کنند که عقاید آنها مورد توجه قرار گرفته است. و تعداد کارکنانی که احساس می کنند که دریک محیط کاری شادی فعالیت می کنند.
5. ترک خدمت کارکنان : شامل اطلاعاتی درباره افراد تازه کار و افرادی که جابجا شده اند و درصد گردش پرسنل .
6. نتایج : رضایت کلی آنها از شغل بوسیله شاخصهای فهرست رضایت وسایر معیارهایی مانند غبیت به خاطر بیماری و صدمات و ضرر از دست دادن ساعات کاری .

ب )  حوزه سرمایه ساختاری :

1. زیر ساخت یا زیر بنا کلی : شاخص تجهیزات در نظر گرفته شده برای اداره ها و ظرفیت کامپیوترهاو خدمات تلفنی.
2. زیر ساخت مبتنی بر دانش : شامل معیار استفاده از پایگاه داده و اینترانت شرکت.
3. حمایت و پیشتیبانی مشتری : شامل ظرفیت شرکت برای نزدیکی و ارتباط با مشتریان واقعی و بالقوه.
4. فرآیندهای اداری : شامل کارایی فرآیندها
5. نوآوری : شامل سرمایه گذاریهای صورت گرفته در بخش کالا و بهبود کالا و تعداد کالا ها و خدمات جدید.
6. بهبود کیفیت : ارزیابی گواهی نامه ها و مجوزهای های گرفته شده توسط شرکت.

ج) حوزه سرمایه ارتباطی

1. نمای مشتریان
2. مشتریان و تصویر شرکت در نزد ذینفعان
3. اشاعه و شبکه سازی
4. شدت و تراکم همکاری با سایر بخشهای خارج از شرکت

باید توجه کرد که این گزارشهای باید در دو بازه زمانی t , t-1  نشان داده شود و حتی روابط متقابل بین این سرمایه ها نیز گزارش شود.( Ordo´n˜ez de Pablos,2003)

تمامی مدلهای گزارش‌دهی که اخیراً ایجاد شده‌اند در یک نکته اشتراک داشته‌اند و آن این است که همگی آنها سعی داشته‌اند تا تصویری از داراییها و منابع سرمایه فکری را نمایش بدهند که می‌تواند و یا دارای توانایی ایجاد و خلق ارزش هستند و قبلاً در مدلهای گزارش‌دهی مالی سنتی وجود نداشته است.

ویژگیهای مشترک و مشابه این چهارچوب‌ها مورد استفاده در اکثر مدلهای گزارش‌دهی سرمایه فکری: (Brooking, 1996 and  Svieby, 1997 and Edvinsson et al., 1997)

• • همه این چهارچوبها دارای یک دیدگاه مدیریتی هستند بخاطر اینکه از فرایندها و فعالیتهایی که باعث خلق سرمایه فکری می‌شود شروع کرده‌اند این مدلها سعی دارند تا این فعالیتهای و فرآیندهای را با استراتژیهای شرکت مرتبط سازند.
  • تمامی این مدلهای گزارش‌دهی بر طبق و براساس چهارچوب کارت امتیازی متوازن (یعنی داشتن یک دیدگاه متوازن) توسعه یافته‌اند بخاطر اینکه این مدلهای سعی داشته‌اند بر تمامی جنبه‌های مختلف مدیریت سرمایه فکری تمرکز یابند و سعی داشته‌اند تا تصویری کلی و واقعی از اجزای مختلف سرمایه فکری و نحوه ارتباط این اجزای با یکدیگر را نشان دهند.
  • این مدلهای سعی نکرده‌اند که اطلاعات درباره سرمایه فکری را در چهارچوب حسابداری سنتی در هم آمیزند و یکپارچه کنند.

• اجزای سرمایه فکری به روش های مختلفی اندازه‌گیری شده‌اند از قبیل روش های مالی، کیفی، کمّی و توصیفات فرایندی نکته جالب این است که هر شرکتی برای خود از مدل و روش خاصی استفاده کرده است و به اندازه سازمانها، دارای مدل و روش هستیم.

اگرچه مدلهای مختلفی از گزارش‌دهی سرمایه فکری وجود دارد و عرضه شده است ولی باید گفت که در تمامی این مدلها، هیچ تعریف واضحی از سرمایه فکری و اجزاء سرمایه فکری و روابط آن وجود ندارد. (Vander Meer – Kooistra et al., 2001)

در ادامه یک مثال از کارهایی که در زمینه گزارش‌دهی سرمایه فکری صورت گرفته شده است ذکر می‌گردد.

- Big picture

فرق بین سرمایه فکری با مدیریت دانش و مدیریت نامشهودها :

در دنیای جدید امروزی، دانش به عنوان یک مزیت رقابتی محسوب می‌شود و در بین عوامل تولید، یکی از مهمترین عوامل تولیداست که می‌بایستی هدایت و مدیریت شود. دانش یکی از مهمترین اجزای نامشهودها است که در طی مکانیزمهای و فرآیندهای سازمانی بکار گرفته می‌شود و نوآوری را ممکن می‌سازد و اندازه‌گیری دانش و سایر داراییها نامشهود در این فرآیندهای سازمانی از اهمیت بالایی برخوردار است. بنابراین ما باید اطلاعاتی درباره تمایز بین داراییهای مشهود و سرمایه فکری ، مدیریت دانش فکری و سرمایه فکری و غیره داشته باشیم. (Sánchez et al., 2000)

اغلب واژه سرمایه فکری با داراییهای نامشهود مترادف فرض می‌شود اما بر طبق تعریف ارائه شده توسط سازمانی برای همکاری و توسعه اقتصادی، یک تمایزی بین آنها وجود دارد به این صورت که سرمایه فکری، یک مجموعه فرعی یا زیر مجموعه‌ای ازداراییها نامشهود کسب و کارها است و نه یکسان با داراییها نامشهود.

از لحاظ تاریخی، تمایز بین داراییها نامشهود و سرمایه فکری در بهترین حالت و شرایط نیز مبهم و گنگ است. داراییها نامشهود بصورت و به عنوان سرقفلی نیز اطلاق می‌شود و سرمایه فکری نیز بخشی از این سرقفلی است. (Petty et al., 2000)

واژه داراییهای نامشهود بیشتر یک واژه حسابداری است و واژه سرمایه فکری بیشتر در قلمرو و حوزه منابع انسانی است در مورد داراییها نامشهود باید بگوییم که برخی از آنها در ترازنامه‌ منعکس می‌شوند و آن هم بصورت کاملاً دقیق نیست مانند سرقفلی. ولی سرمایه‌های فکری به هیچ عنوان در ترازنامه سنتی انعکاس نمی‌یابد و فقط هزینه‌های (سرمایه‌گذاریها) مربوط به آن در قسمت و حسابهای هزینه منعکس می‌شود.

فرق بین مدیریت نامشهودها و مدیریت دانش

مدیریت نامشهودها یک مفهوم وسیعتری از مدیریت دانش است و هدف اصلی آن، ارتقاء ارزش شرکت از طریق خلق مزیت رقابتی است. مدیریت نامشهودها شامل :

1. شناسایی آنها.
2. ارزیابی ارتباط آنها با ارزش فعلی و آتی شرکت و استراتژیهای شرکت
3. اندازه‌گیری ارزش آنها
4. کشف فعالیتهای و سرمایه‌گذاریها نامشهود
5. و سرانجام مدیریت مؤثر این فعالیتها و سرمایه‌گذاریها نامشهود است.

ایجاد و خلق دانش یک موضوع نامشهود است که شرکتها می‌بایستی آن را به همراه سایر داراییها نامشهود خود، مدیریت کنند بنابراین مدیریت دانش یک مجموعه فرعی از مدیریت داراییها نامشهود است. در یک تعریف ساده، مدیریت دانش درباره تبدیل دانش ضمنی افراد به دانش صریح و انتخاب دانشی است که برای سازمان مفید باشد و استفاده مجدد از دانش به روشی که به افزایش یا اکتساب منابع نامشهود کمک کند.(Sánchez et al., 2000)

تمایز مدیریت دانش و سرمایه فکری

تمایز مدیریت دانش و سرمایه فکری نیز مبهم و غیرروشن به نظر می‌رسد ابتدا لازم تا درباره مدیریت دانش نکاتی مطرح شد. همان طور که می‌دانیم سرمایه فکری یک عامل (محرک) کلیدی برای نوآوری و مزیت رقابتی در اقتصاد مبتنی بر دانش امروزی است در این زمان، مدیریت دانش به عنوان یک فعالیت بنیادی (اساسی) برای اکتساب، رشد، حفظ سرمایه فکری در سازمانها در نظر گرفته می‌شود (Marr et al., 2001). این بدین معناست که مدیریت موفقیت‌آمیز سرمایه فکری، بطور نزدیکی با مناسب بودن فرآیندهای مدیریت دانش یک سازمان، بستگی دارد. که این موضوع خود به خود این نکته را القا می‌کند که پیاده‌سازی موفق و استفاده درست از مدیریت دانش، اکتساب، رشد و حفظ سرمایه فکری را تضمین می‌کند(Marr et al., 2003). مدیریت دانش شامل فرایندهایی است که به منظور خلق ارزش و افزایش و حفظ مزیت رقابتی ؛کاربرد و توسعه سرمایه فکری را تسهیل می‌کند.

مر، فرایندهای زیر را برای مدیریت دانش شناسایی کرده است. (Marr, 2004)

1. تولید دانش
2. کدگذاری دانش
3. کاربرد دانش
4. ذخیره دانش
5. نقشه‌برداری یا جایابی دانش
6. تسهیم دانش
7. انتقال دانش

تمامی فرآیندهای بالا می‌تواند برای مدیریت و رشد سرمایه فکری یک سازمان مورد استفاده قرار گیرد.

- Intangibles

- Subset

- Intangibles management