کم متوسط زیاد خیلی زیاد
۲۶- برای تأمین امنیت در محله چه پیشنهادی دارید؟

نظارت نیروی انتظامی مشارکت ساکنین جهت جلوگیری از وقوع جرم
بالا بردن ضریب امنیتی خانه ها گشت محله ای توسط پایگاه بسیج محله

1. 1. امکانات و کمبودهای محله

۲۷- کدامیک از نیازهای زیر را در درون محله می توانید تأمین کنید؟
آموزشی ورزشی بهداشتی- درمانی(بیمارستان) تفریحی فرهنگی مذهبی
۲۸- کدامیک از نیازهای زیر را در بیرون محله می توانید تأمین کنید؟
آموزشی ورزشی بهداشتی- درمانی(بیمارستان) تفریحی فرهنگی مذهبی
۲۹- مکانهای مربوط به گذران اوقات فراغت در محله شما مربوط به کدام گزینه است ؟
مراکز فرهنگی و کتابخانه مراکز ورزشی پارکها و فضای سبز پایگاه های بسیج
۳۰- کمبودهای محله را نام ببرید در قالب چند جواب؟
مشکلات امنیتی افزایش جرم و جنایت کمبود خدمات کمبود فضاهای تفریحی
۳۱- آیا شهرداری و دستگاه های دیگر امکانات و خدمات به محله شما ارائه می دهند؟
کم متوسط زیاد خیلی زیاد
۳۲- کدام یک از دستگاه ها عملکرد آنها در محله شما برجسته بوده است؟
شهرداری مسکن و شهرسازی فرمانداری نیروی انتظامی
۳۳- آیا از امکانات این محله راضی هستید؟ بله خیر
۳۴- آیا در صورت تأمین امکانات و خدمات برای محله، حاضر به همکاری با ادارات و شرکت های مربوطه هستید؟ بله خیر
۳۵- مسائل و مشکلات محله خود را بیان کنید؟
۳۶- در صورت بهسازی محله، آیا حاضر هستید در این امر کمک کنید؟ بله خیر

1. 1. پیشنهادات

۳۷- با بهره گرفتن از چه روشهایی می توان سیاست توانمندسازی و بهسازی را پیاده کرد؟
استفاده از وام های بلندمدت کم بهره مشارکت دستگاه های خصوصی
ایجاد مراکز خودیار محله ای مشارکت دستگاه های دولتی
۳۸- جهت حل مشکلات محله چه پیشنهاداتی دارید
Abstract
Comparative Study Of Empowerment Policy In Organization Of Bandarabbas Urban Textures In Approach Of Sustainable Development: Case Study: Chahestaniha & Souro Neighborhoods
By
Samaneh Ghanbari Baghestani
Informal settlement is one of the phenomena due to the contemporary rapid urbanization. It shows the urban poverty that has emerged as a problem against the sustainable development within or nearby towns. This kind of settlement that has been emerged in Iran’s major cities over the past 100 years is due to the social and economic developments, and also the heterogeneous and unplanned urbanization process. Different approaches have failed in dealing with this type of settlement, but today the empowerment policy is used as a comprehensive approach in order to organize these kinds of settlements.
The study aims to investigate the empowerment policy in order to organize the contexts of Soru and Chahestaniha neighborhoods in Bandar Abbas, identify the informal settlements and provide proper solutions for the neighborhoods of Soru (hope settlement) and Chahestaniha (despair settlement) due to their innate potential. After extracting the data from the questionnaire using the SPSS software, five quality indicators of buildings, immigration rate, economic context (type of occupation and level of income), and security and participation rate were used as the important indicators affecting the quality of a neighborhood in order to carry out the analytic hierarchy process (AHP) in an Expert Choice environment using a pair wise comparison.
The finding indicate, Soru neighborhood has a better condition than Chahestaniha neighborhood in terms of social, economical, security and participation rates, while it has lower weight and score in terms of the physical parameters and due to the time and burnout.
The findings reveal that both the policy of legal ownership and the policy of facilities and services in the neighborhood may increase the participation of residents in order to improve the neighborhood. The third hypothesis is confirmed by examining the relationship between collaboration and government dependency of residents (rate of using public facilities by residents). The third hypothesis indicates that the Soru neighborhood can be organized and empowered through the corporate renewal policy. Chahestaniha neighborhood can be organized and empowered through the government incentive-supportive policies.
Key words: Informal settlements , empowerment , upgrading , sustainable development
Shiraz University
Faculty of Art & Architecture
M.A. Thesis in Urban and Regional Planning
Comparative Study Of Empowerment Policy In Organization Of Bandarabbas Urban Textures In Approach Of Sustainable Development: Case Study: Chahestaniha & Souro Neighborhoods
By
Samaneh Ghanbari Baghestani
Supervised by
Dr. M. Hosseinpour
September 2012

۱-۱-۳-ابعاد سلامتی
توجه به تعریف سازمان جهانی بهداشت ازسلامتی،سلامتی یک مسئله چند بعدی است حتی امروزه علاوه بربعد جسمی،روانی و اجتماعی، جنبه معنوی راهم درنظر می‌گیرند.و باید توجه داشت که ابعاد مختلف سلامتی ویا بیماری بریکدیگر اثر کرده و تحت تأثیر یکدیگر قرار دارند. چنانچه مشکلات جسمی بر روان فرد مشکلات روانی بر جسم او و نیز مشکلات جسمی روانی هر دوی آنها بر جامعه و اختلالات موجود در جامعه بر هر دو بعد دیگر سلامتی اثر می‌گذارند، لذا اقدامات انجام شده برای ارتقای سلامتی باید به تمام جوانب سلامتی فردی (جسمی و روانی و معنوی) وسلامت کلی جامعه توجه داشته شود.با توجه به موضوع پژوهش تنها به تعاریف سلامت جسمی و سلامت روانی می پردازیم.

۱-۱-۴-ﺳﻼﻣﺖ رواﻧﻲ
حالت توازن بین شخص و دنیای اطراف او، سازگاری با خود و دیگران و همزیستی بین واقعیت های مربوط به فرد و محیط زیست را سلامت روانی می گویندوشامل کلیه صفاتی است که روان شناسان ملاک سالم بودن شخص از نظر روانی می دانند. یعنی عاری بودن از کشمکش داخلی، تطبیق کامل،خودآگاهی،خودشکوفاهی،تعادل عاطفی، تسلط برخود وتوان مقابله با تنش هاست(ﻣﺤﻤﺪی۱۳۷۹: ۳۵). نشانه های سلامت روانی عبارتنداز: مثبت اندیشی، هدف دار بودن، باور به داشتن زمینه ای متناسب با ارزشهای خودمانند: احساس خوب بودن،توانایی هماهنگ شدن و…(سجادی وصدرالسادات ۱۳۸۳: ۲۴۴). سلامت روانی همانند سلامت جسمانی چیزی فراتر از نبودن بیماری یا سایر مشکلات است و شامل: عواطف و احوال، احساسات و افکار ما، اطلاق آگاهی و پذیرش طیفی گسترده از احساسات در خود و دیگران و توانایی نشان دادن آنها، مستقل عمل کردن و توانایی کنار آمدن با مشکلات و موانع استرس زای روزانه است.
سلامت روانی عبارت از اینکه فرد چه احساسی به خود، دنیای اطراف، محل زندگی، اطرافیان و مخصوصاً با توجه به مسئولیتی که درمقابل دیگران دارد، چگونگی سازش وی با درآمد خود و شناخت موقعیت مکانی و زمانی خویشتن(لوینسون^[۱۰] و همکاران ۱۹۶۲).
۱-۱-۵- سلامت جسمی
معمول ترین بعد سلامتی، سلامت جسمی است که نسبت به ابعاد دیگر سلامتی ساده تر می‌توان آنرا ارزیابی کرد.سلامت جسمی درحقیقت ناشی ازعملکرد درست اعضای بدن است. از نظر بیولوژیکی عمل مناسب سلول‌ها و اعضای بدن و هماهنگی آنها با هم نشانه سلامت جسمی است. به عنوان نمونه بعضی از نشانه های سلامت جسمی عبارتست از : ظاهر خوب و طبیعی، وزن مناسب، اشتهای کافی، خواب راحت و منظم، اجابت مزاج منظم، جلب توجه نکردن اعضای بدن توسط خود فرد، اندام مناسب، حرکات بدنی هماهنگ، طبیعی بودن نبض و فشار خون و افزایش مناسب وزن در سنین رشد و وزن نسبتا ثابت در سنین بالاتر و…(سید نوزادی۱۳۸۴: ۴).براین اساس هدف از مطالعه حاضربررسی سلامت سالمندان شهرستان خرم آباد در دو بعد سلامت جسمی و روانی می باشد. می توان گفت با توجه به اینکه سلامت جسمی و روانی و سلامت اجتماعی و محیطی سالمندان در ارتقای کیفیت زندگی این دسته از افراد نقش مؤثری دارد و علاوه بر آن، متغیر های مذکور غالباً به عنوان شاخص های اصلی سنجش سطح کیفیت زندگی در نظر گرفته میشوند.
ارتقای سلامتی فرایندی است که طی آن مردم قادر می شوند بر سلامت خود کنترل داشته و آن را بهبود بخشند، بهبود کیفیت زندگی سالمندان از طریق پیشگیری از بیماری ها شامل پیشگیری و مراقبت از مشکلاتی است که با سالمند شدن افراد شیوع می یابند، مانند بیماریهای غیرواگیر و صدمات فیزیکی، پیشگیری هم به پیشگیری سطح اول ( مثلاً اجتناب از مصرف توتون )، هم به پیشگیری سطح دوم (غربالگری برای شناسایی زود هنگام بیماری های مزمن)و نیز به پیشگیری سطح سوم (مراقبت و درمان مناسب بیماریها)اشاره دارد. تمام اینها به کاهش خطر معلولیت کمک می نماید. خط مشی های پیشگیری ازبیماری ها(که ممکن است شامل بیماری های عفونی نیز باشد)در هر سنی باعث صرفه جویی اقتصادی میگردد(توکلی قوچانی و همکاران ۱۳۸۲: ۳۸).
تحقیق حاضردر صدد است تا ضمن بررسی سلامت جسمی و روانی سالمندان شهرستان خرم آباد، میزان تأثیر متغیر های اجتماعی جمعیتی و اقتصادی را بر سلامت این گروه از افراد را بررسی نماید. بر این اساس میتوان گفت تحقیق حاضر در حوزه جمعیت شناختی اجتماعی قرار گرفته است و به نظر می رسد که نیاز به مطالعه و بررسی از ابعاد مختلف دارد. امید است نتایج تحقیق بتواند راه گشای برخی مشکلات سالمندان باشد. لازم به ذکر است که جامعه آماری در بیشتر مطالعات انجام شده پیرامون سنجش سطح کیفیت زندگی در حوزه پزشکی و بهداشت، افراد مبتلا به بیماری های مختلف بوده اند. به عبارتی با در نظر گرفتن نوع بیماری، کیفیت زندگی بیماران با بهره گرفتن از یک پرسشنامه استاندارد مورد سنجش قرار میگیرد. در حالیکه جامعه آماری تحقیق حاضر را کلیه سالمندان بالای۶۰ سال ساکن شهرستان خرم آباد تشکیل می دهد.
توجه به مسئله سالمندی و نیازهای دوران سالمندی یک ضرورت اجتماعی می باشد. با در نظر گرفتن نیازهای خاص این دوران توجه به کیفیت زندگی وسلامتی درسالمندان امر مهمی است که عمدتاً مورد غفلت قرار میگیرد.با کاهش شدید باروری وبهبود وضعیت بهداشتی جامعه و افزایش امید زندگی و افزایش قابل توجه تعداد سالمندان، نه تنها طول عمر بلکه بایستی سلامت زندگی و سالم پیر شدن آنها ارتقا یابد. زندگی طولانی تر باید همراه با مشارکت و امنیت باشد. سالمندی پویا فرایند بهینه سازی فرصتها برای سلامت، مشارکت و امنیت به منظور بهبود کیفیت زندگی افراد رو به سالمندی است. سالمندی دوره ای از زندگی است که طی آن سالمندان در معرض تهدیدات بالقوه ای نظیر ابتلا به بیماری های مزمن، تنهایی، انزوا، عدم برخورداری از حمایت های اجتماعی و به دلیل ناتوانی های جسمی و ذهنی در موارد زیاد استقلال فردی خود را از دست می دهند. این عوامل می تواند منجر به کاهش کیفیت زندگی و سلامتی آنها شود. درمجموع با توجه به نتایج برخی مطالعات انجام شده در ایران(نجات و دیگران۱۳۸۵: ۱-۱۲). با توجه به ساختار جمعیتی ایران در حال حاضر و ادامه این روند در آینده، جامعه ایران نیازمند اتخاذ سیاستهای بنیادی جهت رفاه و بهبود وضعیت بهداشتی واقتصادی اجتماعی سالمندان است. براین اساس بررسی مسائل ومشکلات سالمندان و بررسی وضعیت موجود در آنان پژوهش هایی را در این زمینه می طلبد.
بدیهی است تحقیقات کاربردی از ابعاد مختلف می تواند مسائل ومشکلات سالمندان را مورد بررسی قرار داده و با ارائه راهکارهای عملی و کاربردی، راه گشای مشکلات و مسائل سالمندان از ابعاد مختلف باشند. با توجه به این مسئله که سلامت سالمندان ابعاد گوناگونی دارد که همه جنبه های زندگی از قبیل تأمین وارضای نیازهای اساسی و نیز جنبه های والاتر نظیر خود تحققی افراد، ارتقاء شخصی و… رادر برمیگیرد. ازاین روشناخت این ابعاد و عوامل اجتماعی، جمعیتی و اقتصادی مؤثر بر سلامت جسمی و روانی در سالمندان در این پژوهش میتواند برنامه ریزان را در جهت دادن به سیاستها و برنامه ریزیهای توسعه کمک کند.
۲-۱-اهمیت و ضرورت تحقیق
تعریف سالمندی از یک سو متناسب با سن بازنشستگی و از سوی دیگر در ارتباط با وضعیت عمومی سلامت جسمی و روانی مطرح می شود.سالمندی مرحله ای است که طی آن ظرفیت برای تقسیم سلولی و ظرفیت برای رشد و عملکرد درطول زمان ازدست میرود و درنهایت منجر به مرگ میشود. دراغلب جوامع از جمله کشور ایران مرز قراردادی ۶۰سال سن، یعنی زمانی که فرد از خدمت باز نشسته می شود، آغاز سالمندی را نشان می دهد و به همین دلیل افراد ۶۰ساله و بالاتر به عنوان سالمندان یک کشور شناخته میشوند .
به موازات پدیده انتقال جمعیتی از جمعیت جوان به جمعیت سالمند، قوانین، سیاستها و برنامه های بخش سلامت در این راستا باید خو د را منطبق سازد چرا که همراه با این تغییر جمعیتی، الگوی بیماری ها نیز تغییر می کند و از بیماری حاد به سمت بیماری مزمن می رود که در این رابطه با توجه به وضعیت اقتصادی و معیشتی سالمندان ضرورت درگیر شدن بخش های بیمه ای و حمایتی بیش از بیش حس میشود. بهبود وضعیت سلامت در ایران شتاب فزاینده ای داشته است بطوری که شاخص امید زندگی در ایران در مقایسه با بسیاری از کشورهای درحال توسعه کمتر از ۱۰ سال است. به علت چنین ارتقایی در وضعیت سلامت جامعه ایران پیش بینی می گردد که مواجهه با چالش سالمندی در کشور ما حداقل یک دهه زودتر اتقاق میافتد. بنابراین انتظار می رود در بین دهه های ۲۰۳۰ تا ۲۰۴۰ با افزایش ناگهانی جمعیت سالمند مواجه شود(سند ملی برنامه راهبردی سالمندان کشور).
جمعیت سالمند در جهان رو به افزایش است و امروز ۳۱ کشورجهان هر یک بیش از دو میلیون سالمند بالای۶۰سال دارندکه روز به روز بر تعداد آنها افزوده میشود. در ایران نیز نسبت جمعیت سالمند با توجه به میزان تولد و افزایش طول عمر به سرعت در حال افزایش است(جرالدسی^[۱۱] ودیگران۱۳۸۱ : ۲۹ ). بر اساس سرشماری سال۱۳۸۵، ۳/۷ درصد جمعیت کشورو۷/۶ درصد ازجمعیت استان لرستان و۲/۶ از جمعیت شهرستان خرم آباد را سالمندان بالای ۶۰ سال تشکیل می دهند و طبق سرشماری ۱۳۹۰، ۲/۸ درصد جمعیت ایران نیز در سنین ۶۰ سالگی و بالاتر قرار دارد. و افزایش نسبت سالمندی درکشورما از سال ۱۴۲۰ به بعد خود نمایی خواهد کرد.در اکثر استانها سالمندان شهری بیش از سالمندان روستایی خواهند بود. نسبت جنسیتی و نسبت وابستگی همواره روندی نزولی و برعکس میانه سنی همواره روندی صعودی خواهندداشت.
افزایش جمعیت سالمند در جهان و ایران و از جمله استان لرستان و بخصوص شهرستان خرم آباد به خودی خود مهم نیست، بلکه تبعاتی که این افزایش بر ابعاد مختلف اجتماعی و اقتصادی از جمله بر منابع بهداشت و درمان خواهد گذاشت، دارای اهمیت بوده و نیازمند مطالعه جدی در زمینه تعیین عوامل اجتماعی، جمعیتی و اقتصادی مؤثر برسلامت سالمندان در دو بعد جسمی و روانی در شهرستان خرم آباد می باشد.
با ورود به مرحله سالمندی، هزینه های درمانی در بخش ها و اشکال مختلف روند تصاعدی خواهند داشت به طوری که با فرض ۵ برابر بودن هرینه های درمانی سالمندان ( براساس برآوردهای در دسترس سایر جوامع )، برای پاسخگویی به هزینه های سلامت لازم است سرانه هر نفر از منابع مالی بخش سلامت به بیش از ۵/۲ برابر افزایش یابد. این در شرایطی است که سایر عواملی مانند ارتقای تکنولوژی در ارائه خدمات، نوع بیماری ها و سطح انتظار استفاده کنندگان از خدمات و سایر عوامل هزینه ساز در نظر گرفته نشود.علل این افزایش هزینه ها درسالمندی در مقایسه با سایر سنین عبارتند از: مصرف متوالی و به دفعات بیشتر ازخدمات سلامت، طولانی تر شدن مدت استفاده از خدمات(مانند افزایش مدت اقامت و بستری دربیمارستانها واقامتگاههای سالمندی)،گرانی هزینه های دارویی، درمانی و توانبخشی در هر دوره از درمان در مقایسه با سایر گروه های سنی به جهت نوع بیماری و میزان پاسخ دهی به درمان ها است.در دهه گذشته، ایران با بار اقتصادی بیماری های واگیر و عفونی روبرو بوده و فعالیت های بخش سلامت به پیشگیری، درمان و بازتوانی عوارض ناشی از اینگونه بیماری ها معطوف بوده است. در دهه حاضر با بروز پدیده گذار اپیدمیولوژیک بار اقتصادی بیماری ها به سمت بیماری های غیر واگیر و مزمن و ارائه خدمات درمانی وتوانبخشی گرایش داشته است. اما موج سومی در راه است و به زودی بار اقتصادی بیماری ها برسالمندی جمعیت ایران و عوارض ناشی از آن متمرکز خواهد شد. پیش بینی وضعیت آینده از منظر منابع مورد نیاز، شرط لازم برنامه ریزی و مهار مشکلات ناشی از موج افزایش جمعیت سالمند است که سلامت کل جامعه را به خطر می اندازد.
بنابراین درقرن حاضر،یکی ازچالش ها و مسائل اساسی پیش روی بسیاری ازکشور های جهان، پدیده سالخودگی جمعیت و پیامد های ناشی از آن می باشد. اگرچه سالمندی جمعیت از مفاهیم و مباحث اصلی جمعیت شناسی می باشد، اما از نظر ماهیت و محتوا از مهمترین موضوعات اجتماعی بوده و دارای ابعاد و پیامدهای مختلفی درحوزه های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی وسیاسی است.نامگذاری سال ۱۹۹۹ به عنوان “سال سالمند"توسط سازمان ملل متحد و تأکید بر لزوم رعایت پنج اصل استقلال، مشارکت ،خود سازی، مراقبت و شأن سالمندان توسط دولتها، دلیلی بر این مدعا است که این پدیده مورد توجه جامعه جهانی قرار دارد.چالش های اجتماعی از مهمترین چالش هایی است که پیش روی سالمندان قرار دارد. اهمیت بررسی چالشهای اجتماعی مرتبط با سالمندان از آنجاست که عواملی چون ورود به دوره بازنشستگی، عدم اشتغال به کار وتنهایی، فقدان حمایت اجتماعی لازم، صنعتی شدن جوامع و انفکاک عاطفی روانی افراد خانواده باعث گردیده که آنان درمعرض خطر و تهدید قرار گیرند(مهاجرانی و دیگران ۱۳۹۰).
بنابراین رشد شتابان سالمندان کشور، مشکلات سلامت این قشر را در آینده ای نزدیک به چالش مهم نظام سلامت کشور تبدیل خواهد نمود و مطالعات مرگ و میر و سلامت نشان می دهد که سهم بیماری های مزمن در سنین سالخوردگی بطور قابل توجهی بالاتراز دیگر سنین است بنابراین با بالا رفتن امید زندگی در سنین سالمندی دوره سپری شده همراه با ناتوانی و نا خوشی در این سنین بیشتر می شود و به همین دلیل مشکلات، هزینه های اجتماعی، اقتصادی سلامت سالمندان و نیاز های آنان به خدمات بیمارستانی نسبت به دیگرگروه های سنی بمراتب بیشتر است. پس با توجه به ماهیت متفاوت بیماری های تهدید کننده سلامت سالمندان، اهمیت بررسی عوامل اجتماعی، جمعیتی و اقتصادی مؤثر بر سلامت جسمی و روانی سالمندان سلامت سالمندان بیشتر آشکار میشود.و از آنجایی که سالخوردگی فرایندی همگانی است و در کل زندگی ادامه دارد، آماده ساختن کل جمعیت برای دوران سالمندی باید جنبه تفکیک ناپذیری از سیاستهای توسعه اقتصادی، اجتماعی باشدوبامساعی زیادی در کلیه سطوح کشوری، محلی، خانوادگی توام گردد.
افزایش نسبی جمعیت سالمندان مشکلات فراوانی رادر عصر حاضر ایجاد کرده است و در بیشتر جوامع از جمله شهرستان خرم آباد مسائل جدیدی را در تمامی زمینه ها مطرح می کند و به برنامه ریزیهای مختلف در کلیه جنبه های اجتماعی، اقتصادی، بهداشتی، پزشکی و روانی نیاز خواهد داشت. امروزه فرایندسالمندی وتحلیل مسائل مربوط به آن، امری اجتناب ناپذیراست.همچنین مسائل سالمندان از جنبه های مختلف میتواند برکیفیت زندگی آنان تأثیرگذار باشد. براین اساس ضروری است که یک بررسی در جهت تعیین عوامل اجتماعی، جمعیتی و اقتصادی مؤثر برسلامت سالمندان در دو بعد جسمی و روانی در شهرستان خرم آبادبعمل آید.
طی دو دهه گذشته بسیاری ازکشورهای پیشرفته به خصوص کشورهای دارای جمعیت سالخورده توجه ویژه ای به بحث های کیفیت زندگی سالمندان و ابعاد متنوع مرتبط با آن داشته اند. مفهوم کیفیت زندگی در تحقیقات اخیردر بسیاری از مطالعات پزشکی و بهداشتی مورد توجه قرار گرفته، اکثر محققان از جنبه پزشکی و سلامتی به این مسئله توجه ویژه ای داشته اند و مطالعات متعددی در این زمینه صورت گرفته است. زیرا با افزایش سن، میزان استفاده از خدمات بهداشتی و پزشکی بیشتر می شود. موضوع سلامتی و بهزیستی از بدو تولد و پیدایش بشر طی قرن های متمادی همواره مطرح بوده و هر جا سخن از آن به میان آمده عمدتاً بعد جسمانی آن مد نظر بوده است و ابعاد روانی ورضایت سالمندان از زندگی، کمتر در نظر گرفته شده است (حمدی و دیگران ۱۳۸۳ : ۶۰ ،۶۷).
بنابراین مهمترین عامل تعیین کننده کیفیت زندگی افراد سالمند، سلامتی است و سالم پیر شدن حق همه افراد بشراست و برای دستیابی به سالمندی” فعال وسالم ” باید به همه ابعاد بهداشت جسمی، روانی، اجتماعی، اقتصادی و معنوی زندگی توجه کرد و از آنجایی که بسیاری از بیماری ها و مشکلات دوران سالمندی، ناشی از ” شیوه زندگی ناسالم ” است، باید بنیان سلامت در این ابعاد را با بکار گیری شیوه صحیح و ارتقای کیفیت زندگی، از مراحل اولیه پی ریزی کرد و شیوه ” سالم پیر شدن ” را برگزید و به موازات آن با ایجاد زمینه مناسب برای مشارکت سالمندان در خانواده وجامعه و نیز فراهم کردن فضای مناسب حمایتی در همه جنبه های اجتماعی، اقتصادی، روانی و بهداشتی در نیل به سالمندی سالم و زندگی موفق گام برداشت و این براهمیت پدیده سالمندی و پیشگیری از مشکلات آن می افزاید.
به نظر میرسد بهبود شرایط زندگی، مراقبتهای بهداشتی درمانی و افزایش طول عمر و امید زندگی پدیده سالمندی را در جوامع به دنبال داشته است.پدیده افزایش جمعیت سالمندان یکی از مهمترین چالش های اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی قرن ۲۱ به شمار میرود. این چالش ها به موقعیت جمعیت شناختی کشورمان نیز بر می گردد. با توجه به ساختار کنونی جمعیت کشور انتظار میرود که در سالهای آتی نسبت جمعیت سالمند با شتابی بیش از گذشته افزایش یابد.آنچه اهداف این تحقیق بر آن تأکید دارد توسعه نظام های حمایت دولتی وحقوق بازنشستگی و مراقبتهای بهداشتی سالمندان شهری و روستایی، همچنین با توجه به بالا بودن سطح شهرنشینی سالمندان در آینده برنامه ریزی درستی برای ایجاد امکانات و تسهیلات رفاهی درشهر ویژه سالمندان داشته باشیم. همچنین انجام تحقیقات بیشتر در زمینه ویژگیهای سالمندان به صورت تمرکز براستانها بصورت موردی و نیز انجام تحقیقات کیفی در رابطه با عوامل اجتماعی،جمعیتی و اقتصادی مؤثر برسلامت جسمی و روانی سالمندان می تواند کمک شایانی در شناسایی نیازهای این قشربرنامه ریزیهای هدفمند و صحیح کند(سازمان ملل متحد۱۹۸۲ ). همچنین تغییرات ایجاد شده در دوران سالمندی کاهش ناتوانی های فیزیکی، تغییر پاسخ بدن به داروها، تجربه وقایع مهم زندگی چون بازنشستگی، انتقال به خانه سالمندی، کاهش در آمد، کم شدن موقعیت هایی جهت برقراری تماسهای اجتماعی که باعث ایجاد تنهایی در سالمندان شده و در نتیجه همه این عوامل می تواند زندگی سالمندان را تحت تأثیر قرار دهد( محققی، کمال و دیگران ۱۳۸۷: ۱-۱۲ ).
تغییرات ایجاد شده در دوران سالمندی گاهی منجر به نارسایی های شدید جسمی و روانی میگردد و به معلولیت می انجامد و قدرت مقابله و مواجهه با دشواری ها و رویدادهای معمول را سلب می کند. همچنین اکثریت سالخوردگان از نظر اقتصادی افرادی مصرف کننده و از نظر اجتماعی تنها و منزوی و از نظر سلامت در معرض خطر ابتلا به بیماری ها ی مزمن و معلولیت ها و ناتوانی های ناشی از آن هستند. تداوم افزایش تعداد سالمندان جامعه که دچار بیماری های مزمن هستند و برای انجام فعالیت وابسته به کمک هستند، نقش عمده ای در بحران فعلی مراقبت از سلامتی دارد و به طور قطع بر اولویت ها و روش اجرایی پزشکی در آینده نزدیک اثر خواهد گذاشت(تاجور ۱۳۸۱ :۶۳ ).
به طور کلی از آنجا که با افزایش سن،احتمال ابتلا به بیماری های مزمن در سالمندان افزایش می یابد ، توجه به عوامل حمایتی و سایر متغیرهای زمینه ای درجهت توانمندسازی سالمندان که منجربه سلامت و ارتقای سلامت و سالم پیر شدن در آنان می گردد، ضرورت و اهمیت می یابد. لذا انجام پژوهش در جهت شناسایی نیازهای اولویت دار در دو بعد جسمی و روانی می تواند نوع مداخلات ضروری و مهم را روشن سازد.

هدفهای تحقیق
هدف کلی :
بررسی عوامل اجتماعی، جمعیتی و اقتصادی مؤثر بر سلامت جسمی و روانی سالمندان در شهرستان خرم آباد در سال ۱۳۹۲
اهداف جزیی:
۱ـ سنجش سلامت روانی و جسمی سالمندان در شهرستان خرم آباد.
۲ـ بررسی عوامل اجتماعی، جمعیتی و اقتصادی مؤثر برسلامت روانی سالمندان در شهرستان خرم آباد.
۳ـبررسی عوامل اجتماعی،جمعیتی واقتصادی مؤثر برسلامت جسمی سالمندان در شهرستان خرم آباد.
فصل دوم
پیشینه تحقیق و زمینه های تحقیق
مقدمه:
اصل سازگاری افراد هر جامعه با مقتضیات همان اجتماع، اصلی است که می بایست به آن توجه خاص نمود، بی تردید این سازگاری نیز جز در پرتو سلامت افراد جامعه چه از لحاظ جسمانی و چه از بعد روانی امکان پذیر نخواهد بود. در این میان سلامت روان به دلیل تأثیر فراوان آن بر وضعیت جسمانی اهمیت بیشتری می یابد، لذا لزوم شناخت وضعیت موجود سلامت روانی و جسمی به منظور هر گونه برنامه ریزی جهت تأمین آن در جامعه ضروری به نظرمی آید. به منظور شناخت وضع موجود ارزیابی های روان شناختی و عملکرد جسمانی افراد قطعا کمک مؤثری خواهد نمود. ولی اصول روان شناختی و عملکرد جسمانی در این شناخت تنها مهم نیستند. بلکه قوانین جامعه شناختی نیز در ارتباط با بحث سلامت روان و سلامت جسمی بکارمی آیند. بحث سلامت روان شناختی و سلامت جسمانی در جامعه و افراد وابسته به مجموعه عواملی است که شناخت تک تک آن عوامل میسر نخواهد بود لیکن آشنایی با نظریات مختلف در ابتدای بررسی وضعیت سلامت جسمی و روانی قطعاً مفید خواهد بود. اهمیت دیگر این مسئله آن است که در این بحث هیچگاه به صورت یک بعدی و با پرداختن به یک جنبه عمل ننمایم.
۲-۱- پیشینه تحقیق
مطالعات جمعیت شناختی در مورد سالمندی درکشورهای درحال توسعه یک تلاش نسبتاً تازه ای است که تقریباً ازسال ۱۹۸۰ میلادی آغاز شده وتوسعه یافته است. جمعیت شناسان متعددی به بررسی ویژگی های اقتصادی، اجتماعی سالمندان درکشورهای درحال توسعه در۵۰ سال گذشته پرداخته اند. از جمله جمعیت شناسانی که به این موضوع پرداخته اند میتوان به تراس لوکو در سال ۱۹۸۶ وکینسلا و ساتین در سال ۱۹۹۴ اشاره کرد همچنین دلایلی که جمعیت شناسان راتشویق به بررسی مسئله سالمندی میکرد، پیش بینی کاهش باروری و مرگ و میر در کشورهای درحال توسعه و رسیدن به مرحله سالمندی از یک طرف و نیز نگرانی سیاستگزاران دولتی در آن کشور برای برنامه ریزی صحیح جهت آمادگی بامسئله سالخوردگی جمعیت و نیز تأکید سازمان ملل متحد در سال ۱۹۸۲در اجلاس وین بر مسئله سالمندی بود (کینسلا به نقل از مارتین و پرستون ۱۹۹۴).
مطالعاتی که درخارج ازکشوردرحوزه های مختلف پزشکی درزمینه بررسی کیفیت سالمندان انجام شده است و ذکر چند نکته در زمینه غالب تحقیقات انجام شده ضروری به نظر می رسد.
استراس و همکارانش عوامل مؤثربرسلامت را در گزارشهای بهداشت سالمندان در جامائیکا مورد تجزیه و تحلیل قرار دادند و دریافتند که مسائل بهداشت و سلامتی با سن افزایش می یابد، اما زنان از مشکلات سلامتی بیشتر شکایت دارند که عمدتاً مربوط به رعایت بهداشت در سنین پایین تر می باشند. آنها همچنین دریافتند که تحصیلات با سلامت در ارتباط است و کسانی که تحصیلات پایین تری دارند از سلامت کمتری بر خورداند، ولی میزان در آمد تأثیری روی سلامت افراد ندارد ( استراس^[۱۲] و همکاران ۱۹۹۲).
تحقیقی با عنوان ” درآمد و سلامت، واقعیت رابطه چیست ؟” توسط ایکوب و اسمیت در مورد رابطه در آمد و سلامت صورت گرفته است در این تحقیق ارتباط درآمد با سلامتی، قبل و بعد از کنترل های اجتماع برای همه متغیرهای سلامتی آزمایش شده است. نتایج نشان می دهد که در آمد بالا در سلامتی بیشتر مؤثر است ولی این ارتباط مستقیم درآمد و وضع سلامت در سطوح بالاتر درآمد حالت معکوس پیدا می کند.همچنین در این تحقیق هیچ اثر متقابلی بین درآمد بالا و هر یک از متغیرهای اقتصادی، اجتماعی سن یا جنسیت یافت نشده است. و در واقع تأثیرات مستقل درآمد و دیگر متغیر های اقتصادی، اجتماعی نشان می دهد که در آمد واقعاً یک نشانه برای تأثیر دیگر متغیر ها نیست در این تحقیق درآمد بر سلامت در ترکیب کلی متغیر های اقتصادی اجتماعی اثبات شده است (ایکوب،اسمیت^[۱۳] ۱۹۹۹: ۶۹۳-۷۰۵ ).
تحقیقی با عنوان ” تفاوتهای جنسیتی درارتباط با کار و سلامت درمورد بیماری های قلبی” توسط گیلام در سال ۱۹۸۵انجام شده است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که فعالیتهای شغلی مورد آزمایش نقش کمی در بیماری های گرفتگی عروقی داشتند. ساعات کار طولانی مدت در کنار سیگار کشیدن و فعالیتهای فیزیکی بیش از اندازه پیامدهای زیانباری را به دنبال دارند. همچنین براساس یافته های این پژوهش فشارکاری و ساعات طولانی کار تا اندازه زیادی در مردان نسبت به زنان سازگاری بوجود آورده است. بنابراین فعالیت های شغلی خصوصاً ساعات کاری ممکن است به صورت غیر مستقیم بر سلامتی افراد تأثیر بگذارند و در مبتلا شدن فرد به بیماری های قلبی وعروقی دخالت داشته باشند(گیلام^[۱۴] ۱۹۸۵ : ۳۷۹-۳۹۴).
مطالعه ای توسط مهتاب علیزاده و همکاران بر روی ۳۰۲ نفر در سال ۱۳۸۸ از ایرانیان مقیم سیدنی در کشور استرالیا انجام گرفت نتایج حاکی است، سلامت جسمی سالمندان ایرانی متأثر از متغیرهای سن،جنس،تحصیلات،داشتن کارت بیمه خدمات پزشکی و تسلط به زبان انگلیسی بوده است. بیماریهای مزمن و فعالیتهای فیزیکی و اجتماعی نیز همچنین بر سطح سلامت جسمی سالمندان تاثیر گذار هستند.
مطالعه ای توسط کلدی و همکاران تحت عنوان مسائل ومشکلات جسمانی،اجتماعی و روانی سالمندان منطقه ۱۳تهران در سال ۱۳۸۲ انجام شده است ۵۲% جامعه تحت مطالعه مونث ، ۳/۳۲ درصد بیسواد و ۳ درصد مجرد هستند. /۲۵ درصد از آنان دارای مشکل انجام فعالیتهای روزانه دارند ۲۱ درصد از شرایط جاری زندگی نا رضایتی دارند و ۲۴درصد دارای نوعی بیماری روانی هستند.
امامی و اکمن^[۱۵] در سال ۱۹۹۸در یک مطالعه کیفی نشان دادند که ایرانیانی که به تازگی به سوئد مهاجرت کرده بودند از انزوای اجتماعی و تنهایی رنج می بردند و این امر به دلیل تفاوت قابل ملاحظه بین فرهنگ ایرانی و فرهنگ سوئدی و تسلط نداشتن به زبان سوئدی بوده است. سن و جنس به عنوان تعیین کننده های وضعیت سلامت جسمی در ایرانیان سالمند مورد مطالعه شناسایی شدند.یافته های این مطالعه توسط نتایج بررسی وزارت سلامت ورفاه استرالیا درسال ۲۰۰۲ که افزایش بروز محدودیت در فعالیت ها را بطور معنی دار با افزایش سن ۶۵ سالگی وبیشتر گزارش کرد، تأیید می کند.
کرنر، بین کارت وسورنرن نشان دادند زنان سالمند نسبت به مردان همسن خود سطح پایین تری از کیفیت زندگی را دارند.هم چنین آنها نشان دادند اختلاف جنسی در کیفیت زندگی همراه با بالا رفتن سن عمیق می شود .
بررسی دلیلو و دیگران(۱۹۹۸) نشان داد که در دهه هفتم زندگی با شروع اختلال در عملکرد سیستم گوارشی،روندتغذیه سالمندان دچار اختلال می شود و این موجبات کاهش کیفیت زندگی سالمندان را فراهم می کند.بررسی شرلی بیانگر این واقعیت است که سالمندان دچار اختلالات متعدد حسی از جمله بینایی، شنوایی وحس های دیگر می شوند که نتیجه آن محدود شدن موقعیت های اجتماعی و افزایش تدریجی و وابستگی به دیگران و در نهایت کاهش کیفیت زندگی است( پور دهکردی و دیگران ۱۳۸۶ ).
تعداد سالمندان مبتلا به افزایش فشارخون درسالهای اخیربه دلیل مختلف افزایش قابل توجهی داشته که با تشخیص به هنگام و هدف گذاری در درمان وکنترل صحیح این عارضه در جمعیت سالمند میتوان بر روی کیفیت زندگی آنها تأثیر بسزایی گذاشت. مطالعات دانشگاه نیویورک، عوارض فشارخون را بعنوان یک عامل خطر در ایجاد سکته مغزی و بیماری های قلبی درسالمندان بیان نموده و اثرات آن را بر کیفیت زندگی سالمندان مورد بررسی قرار داده است ( آهنگری و دیگران ۱۳۸۷ ).

۴/۵

۶/۳

۹/۴

سوئیس

۸/۱۲

۶/۲۱

۸/۱۲

۴/۲۱

۲/۱۳

۱/۲۱

۲/۱۳

۲/۲۲

۰/۱۳

۱/۲۲

استفاده از مشتقات شیر بسته به نوع الگوی تغذیه کشورها متفاوت است. مهمترین این مشتقات، ماست، پنیر و کره است. مقدار مصرف پنیر نیز در سفره غذایی کشورها یکسان نیست. به عنوان مثال در کشورهای آسیای میانه میل زیادی به مصرف پنیر وجود ندارد. در این گروه کشورها فقط مصرف ارمنستان و آذربایجان بیش از ۵/۵ کیلوگرم در سال برای هر فرد است. اما در گرجستان، ترکمنستان، قرقیزستان و ازبکستان این مقدار، مشکل به ۵۰۰ گرم در سال برای هر نفر می‏رسد. فائو مصرف سرانه پنیر در پاکستان را صفر اعلام کرده در حالی که مصرف سرانه برای لبنان ۹/۶، مصر ۷/۵، سوریه ۵/۸، ایران ۴/۲ و کویت ۴/۱ کیلوگرم در سال ۲۰۰۷ ذکر شده است. اگر این تفاوتها خالی از مشکل آماری باشد، میتوان دریافت که کشورهایی که شیر ساده کمتری مصرف میکنند، مقداری از آن کمبود را با مصرف ماست و پنیر بیشتر جبران می‏کنند. اگر در نظر بگیریم که ضریب تبدیل شیر ساده به پنیر و شیرخشک، ۱ به ترتیب ۷ و ۱۰ باشد مشاهده میشود که سرانه‏های شیر مصرفی کشورها در واقع نزدیک تر از آنچه ابتدا به نظر میرسند می‏باشند. مصرف سرانه شیر ایران به این روش به بیش از ۱۰۰ کیلوگرم افزایش می‏یابد ( تابا،۱۳۹۱).

۱-۴- فرایند تولید پنیر
۱-۴-۱- آماده سازی شیر
در این مرحله اعمالی مانند صاف کردن شیر به منظور جدا کردن ذرات خارجی، پاستوریزاسیون و نیز استاندارد نمودن شیر به لحاظ درصد چربی و رساندن شیر به دمای مایه زنی صورت می‏گیرد. در روش سنتی به دلیل تاثیر سوء استفاده از حرارت در راندمان پنیر سازی، پاستوریزاسیون انجام نمی‏شود. این امر در مواقعی که کیفیت بهداشتی شیر مناسب نباشد باعث ایجاد سوراخ‌ها و حفراتی در پنیر می‏گردد که ظاهر آن را نامناسب ساخته و از طرف دیگر خطر انتقال بیماری‏های مشترک به انسان را در بر داردبا این وجود هنوز تقاضای بالایی در ایران و جاهای دیگر برای پنیر ساخته شده از شیر خام است به دلیل اینکه آنها طعم قوی و منحصر به فردی دارند که به دلیل سوش‏های بومی لاکتیک موجود در فلور شیر خام است. شیری که قرار است برای تولید انواع پنیر که زمان رسیدن بیشتر از یک ماه را طی کند، احتیاجی به پاستوریزاسیون ندارد، اما معمولاً این فرایند انجام می‏پذیرد. اما شیری که برای تولید پنیرهایی که زمان رسیدن را طی نمی نمایند (پنیر تازه) مصرف می‏گردد حتماً به پاستوریزاسیون نیاز دارند همچنین به دلیل استفاده از شیر کامل در روش سنتی تولید پنیر، استاندارد نمودن درصد چربی شیر عمدتاً در روش صنعتی انجام می‏گیرد. شیر خام مورد استفاده در تهیه پنیر باید عاری از هر گونه ماده سمی شیمیایی و میکروبی و فلزات سنگین و زیان آور برای سلامتی انسان باشد هم چنین استفاده از هر گونه افزودنی در شیر خام مانند جوش شیرین، آب اکسیژنه، نمک، آب و غیره مجاز نمی‏باشد (فرهنودی،١٣٧٧).
۱-۴-۲- آنزیم رنین و انعقاد شیر
رنین شکل خالص آنزیم موجود در رنت یا مایه پنیر است که در پنیرسازی از آن استفاده می‏شود. این آنزیم از معده چهارم گوساله شیرخوار (تا وقتی که از علف تغذیه نمیکند) استخراج می‏گردد. پس از آنکه گوساله شروع به مصرف علف می‏کند به جای رنین، پپسین ترشح می‏شود. این آنزیم به حالت غیرفعال، به نام پرورنین ترشح می‏‏گردد. ماده استخراج شده از معده خشک شده، هم دارای رنین و هم پرورنین میباشد. تبدیل پرورنین به رنین با افزودن اسید تسریع میگردد. این فرایند به صورت اتوکاتالیتیک است، یعنی با تولید مقداری رنین، این ماده بقیه پرورنین را به رنین فعال تبدیل میکند. پپسین نیز میتواند کار تبدیل پرورنین به رنین را انجام دهد. عمل تبدیل پرورنین به رنین همراه با آزاد شدن پپتیدهایی از قسمت انتهای N مولکول پرورنین میباشد که طی آن وزن مولکولی از ۳۶۰۰۰ به ۳۱۰۰۰ کاهش می یابد. سه پیوند دی سولفید، قسمتهای مختلف پرورنین را به هم متصل میکنند که بعد از تبدیل به رنین نیز بدون تغییر باقی میمانند. pH مناسب برای فعالیت رنین ۵/۳ است اما بیشترین پایداری آن در ۵= pH مشاهده می‏شود. تولید پنیر در ۵/۶-۵/۵ = pH صورت می‏گیرد (فاطمی،۱۳۸۷).
انعقاد شیر توسط رنین طی دو مرحله انجام می‏شود. در مرحله اول که آنزیمی است، آنزیم روی کاپا-کازئین که دارای ۱۶۹ اسید آمینه می‏باشد اثر می‏کند و پیوند میان فنیل آلانین و متیونین را که به ترتیب اسیدهای آمینه ۱۰۵ و ۱۰۶ در این پروتئین هستند، می‏شکند. به دنبال این، اثر حفاظت کننده کاپا - کازئین روی _sα-کازئین از بین می‏رود. در مرحله دوم که غیرآنزیمی است، کازئین تغییر یافته، تحت اثر یون کلسیم رسوب می‏کند. سایر آنزیم‏های تجزیه کننده پروتئین، نظیر پپسین و پروتئازهای میکروبی نیز می‏توانند همان پیوند ذکر شده را بشکنند (فاطمی،۱۳۸۷).
۱-۴-۳- سینرسیس
هنگامیکه شیر در اثر فعالیت رنت به دلمه تبدیل میشود، رطوبت طی فرایند که به آن سینرسیس میگویند از دلمه خارج می‏شود. موقعیکه دلمه برش میخورد، شبکه ژلی ایجاد شده حاصل از عمل کازئین شروع به جمع شدن و کوچک شدن می‏کند. معمولا پنیرسازی را سینرسیس یا جمع شدن کنترل شده دلمه حاصل از مایه پنیر عنوان میکنند. در ابتدای تشکیل دلمه، شبکه ژلی حاوی ۸۷ درصد آب می‏باشد که می‏تواند حدود ۵۶-۲۰ درصد آن کاهش یابد. مقدار رطوبت موجود در دلمه به روش فرآوری و تولید دلمه بستگی دارد. در این رابطه سرعت افزایش اسیدیته بسیار مهم است. توسعه اسیدیته طی ساخت دلمه با بکاربردن صحیح استارتر کنترل می‏شود. حرارت دادن دلمه بعد از برش آن سرعت خروج رطوبت از دلمه را افزایش خواهد داد. همچنین اندازه قطعات، بهم زدن دلمه در آب پنیر، افزودن نمک نیز در تعیین میزان رطوبت نهایی در دلمه موثر می‏باشد (مرتضوی و همکاران،۱۳۹۱).
۱-۴-۴- رسیدن پنیر
رسیدن پنیر هدف اصلی فرایند پنیر سازی برای تولید محصولی خوش طعم است. هرچند رسانیدن در فرایند پنیر سازی به عنوان موضوع تحقیقات بسیاری در حوزه شیمی و میکروبیولوژی قرار گرفته، هنوز هم سوالات زیادی در این زمینه بی جواب مانده است. رسانیدن عبارت از مجموعه تحولاتی است که در مدت مشخصی تحت شرایط ویژه‌ای در پنیر انجام میشود که این تحولات وابسته به نوع پنیر بوده و در نتیجه آنها عطر و طعم خاص در پنیر ایجاد می‏شود.
ترکیبات طعم زا در پنیر از فعالیت آنزیمها از رنت، شیر، باکتریهای استارتری و غیر استارتری همراه با تغییرات غیر آنزیمی ایجاد می‏شود. در مورد رسیدن پنیر، تشکیل طعم فرایند آرامی است که شامل تبدیلات فیزیکی و شیمیایی ترکیبات پنیر است ( Smit. et al., ۲۰۰۵). طعم پنیر تازه ناشی از تولید اسید و ترکیبات معطر فرار است که توسط باکتریهای استارتر تولید می‏شود. در پنیرهایی که دوره رسیدن را طی میکنند، توسعه طعم و بافت توسط واکنش‌های بیوشیمیایی پیچیده‌ای صورت میگیرد که طی این واکنشها پروتئین و چربی در دلمه تجزیه میشود. گسترش این واکنش‏ها در پنیر بستگی به شرایط محیطی مثل رطوبت، pH و مقدار نمک دارد. کشت‏های استارتری به کار رفته در تولید پنیر(چه مزوفیل و چه ترموفیل) در بوجود آوردن شرایط محیطی مطلوب برای تشکیل طعم و شکل گیری بافت نقش اساسی دارد. میکروارگانیسم‌های دیگر نیز می‏توانند جهت ایجاد طعم خاص و یا ایجاد خصوصیات بافتی در پنیر به کار روند. فعالیت میکروارگانیسم‏ها و آنزیم‌های مؤثر در فرآوری پنیر نیز به شرایط محیطی که پنیر دوره رسیدن را طی میکند بستگی دارد. مدت زمان لازم برای تکمیل دوره رسیدن، دما و رطوبت محیطی که پنیر در آن نگهداری می‏شود همگی بر روی فعالیت میکروارگانیسم‌ها تأثیر می‏گذارند. در مجموع دماهای بالاتر در رساندن پنیر سبب کوتاه شدن زمان رسیدگی پنیر میشود و رطوبت نسبی هوای محیط میزان خشکی سطح پنیرها را حین رسیدگی مشخص می‏کند و انتخاب فلور میکروبی در سطح پنیر نیز به رطوبت هوا بستگی دارد (مرتضوی و همکاران،۱۳۹۱).
سه راه اصلی تشکیل طعم که می‏تواند توضیح داده شود عبارتند از: تبدیلات لاکتوز(گلیکولیز)، چربی (لیپولیز)، کازئین‌ها (پروتئولیز)
در مورد تخمیر لاکتوز، تبدیل عمده ای که دیده می‏شود تشکیل لاکتات است، اما جز میانی پیروات می‏تواند به شکل جایگزین به انواع ترکیبات طعمی متفاوتی مثل دی استیل، استوئین، استالدئید یا اسید استیک و بعضی ترکیبات که طعم شبیه ماست یا کره ایجاد می‏کنند تبدیل شود. واکنش طعمی مهم دربعضی محصولات لبنی تبدیل سیترات به دی استیل است.
لیپولیز به تشکیل اسیدهای چرب آزاد منتهی می‏شود که می تواند ترکیبات طعم زا مثل متیل کتونها، الکل‏های ثانویه، استرها و لاکتونها را تولید کند. هیدرولیز شدن چربی به شکل ویژه ای در پنیرهای نرم مثل کاممبرت و رکوفورتی مهم هستند.
پروتئولیز بی شک فرایند بیوشیمیایی بسیار مهمی برای تشکیل طعم و بافت در پنیرهای سخت و نیمه سخت است. تجزیه کازئین‏ها به وسیله فعالیت آنزیمهای رنت، و پروتئیناز درون سلولی و پپتیدازهای اسید لاکتیک باکتری‏ها، پپتیدهای کوچک و اسیدهای آمینه آزاد را ایجاد می کند. تعادل خوب بین پروتئولیزو پپتیدولیز از تشکیل طعم تلخ در پنیر جلوگیری می کند. اگرچه فهمیده شده که پپتیدها می‏توانند طعم تلخ یا مطلوب و اسیدهای آمینه طعم شیرین، تلخ یا شبه آبگوشتی ایجاد کنند، کمک مستقیم پپتیدها و اسیدهای آمینه برای یک طعم اساسی نسبتاً محدود است. تبدیل بیشتر اسیدهای آمینه به الکل‏های مختلف، آلدهیدها، اسیدها، استرها و ترکیبات سولفوره برای توسعه یک طعم ویژه ضروری است.
رسیدن پنیر شامل دو مرحله متمایز توسعه بافت می‏باشد:
در فاز اول که در فاصله بین روزهای هفتم و چهاردهم اتفاق می افتد بافت الاستیک دلمه پنیر سریعاً به یک بافت صاف و کاملاً همگن تبدیل می‏شود. در فاز دوم انعقاد به دلیل هیدرولیز حدود ٢٠درصد پیوندهای تکی در _۱sα-کازئین به _s1-1α کازئین توسط انعقاد رنینی، شبکه کازئینی به شدت ضعیف می‏شود. در حالت کلی پروتئولیز پنیر در طی دو مرحله انجام می گیرد.در مرحله اول که اصطلاحاً پروتئولیز اولیه نامیده می‏شود. ابتدا کازئین‌های شیر به پپتیدهای با وزن مولکولی بالا شکسته می شوند که این فرایند عمدتاً توسط رنین باقی مانده در داخل پنیر و آنزیم پروتئاز طبیعی یعنی پلاسمین انجام می‏گیرد. در واقع پروتئیناز ناشی از رنت مسئول عمده پروتئولیز اولیه کازئین‏های پنیر طی دوره رسیدن بوده و این آنزیم‌ها با تجزیه آرام _۱sα-کازئین و β-کازئین که مسئول تشکیل ماتریکس پنیر هستند تولید ترکیبات خوشمزه و یا اکثراً پیش سازهای آنها را می‏ نمایند (Kaminogava et al., ۱۹۸۰). در پروتئولیز ثانویه پپتیدهای کوچک و متوسط (حاوی ۲۰-۲ اسیدآمینه) تحت تأثیر نوع رنت و نوع مایه تلقیحی تولید می‏شود.
ماتریکس کازئین خاصیت الاستیکی بافت پنیر را فراهم می‏کند. کاهش سهم حجمی جزء تحمل نیرو(پروتئین) در ساختار پنیر در طی رسیدن می تواند کاهش بیشتر استحکام را به وجود آورد و باعث نرم شدن بافت پنیر گردد. از تمام مایه پنیر افزوده شده به شیر حدود ۶درصد در دلمه پنیر فعال می ماند، سر عت انعقاد بالا و شبکه بزرگ کازئین که مسئول استحکام ژل در پنیر فتاست را نتیجه می دهد(Karam et al., ۲۰۰۹). در یک پنیر فتا جوان، اثر سفت کنندگی نسبت به اثر نرم کنندگی پروتئولیز بیشتر است با این حال، با ادامه ذخیره سازی اثر پروتئولیتیک افزایش می یابد تا حدی که پنیر تولیدی کاملاً نرم و کوتاه شود (Wium et al., ۱۹۹۸).
پروتئولیزی که در طی ساخت و رسیدن پنیر روی می دهد ممکن است باعث ایجاد پپتیدهای تلخ از قسمت‌های آبگریز کازئین‌ها گردد.پپتیدهای تلخ جدا شده از کازئین و پنیر اکثراً از sα و β- کازئین مشتق می‌شوند که پپتیدهایی با آب گریزی بالا هستند. طبق قانون Q پپتیدهایی که آب گریزی آنها بیش از KJ/Residue٨٨/۵ باشد تلخ و آنهایی که آبگریزی آنها کمتر از KJ/Residue۴۴/۵ باشد دارای طعم تلخ محسوس نخواهند بود. در صورتیکه آبگریزی بین این دو عدد باشد هیچ گونه پیش بینی را در مورد تلخی یا غیر تلخی نمی‏توان انجام داد. پپتید B-CN (٢٠٩-١٩٣) حاصل از β-کازئین در اثر کیموزین ایجاد می شود و با تلخی پنیر مرتبط می باشد.اجزا پپتیدی با جرم مولکولی ٣٠٠٠-۵٠٠ تلخ ترین پپتیدها هستند که دارای ٢ تا ٢٣ آمینواسید هستند (Lee et al., ۱۹۹۶). مشخص شده است که وجود پرولین در طول زنجیره پپتیدی باعث مقاوم شدن پپتید در برابر تجزیه آنزیمی و تجمع پپتیدهای تلخ در پنیر می گردد (Ishibashi. et al., ۱۹۹۸). جایگیری پرولین در این موقعیت ممکن است باعث تداخل بهتر پپتیدهای تلخ با گیرنده‌های چشایی و در نتیجه ظاهر شدن بیشتر طعم تلخ گردد. در صورتیکه آمینواسیدهای آبگریز مثل تیروزین، ایزولوسین ،لوسین، تیرونین و فنیل آلانین در انتهای کربنی یا آمینواسیدهای بازی مثل آرژنین، لیزین و هیستیدین در انتهای ازته قرار گرفته باشند پپتیدهای حاصل معمولاً تلخ خواهند بود. مشخص شده است که غلظت مولی و طول زنجیره اکثر پپتیدهای آبگریز در احساس طعم تلخ دخیل هستند. رنین به تنهایی قادر به ایجاد پپتیدهای تلخ می باشد و اگر در لخته به مقدار زیاد بماند باعث ایجاد تلخی می گردد. این آنزیم‌ها هم از_۱Sα-کازئین و هم از β-کازئین می‌تواند پپتیدهای تلخ ایجاد کند در حالیکه پروتئینازهای استارتر اکثراً از کازئین ترکیبات تلخ ایجاد می‏کنند که گونه‏های لاکتوکوکوس از این نظر حائز اهمیت هستند. از طرفی مشخص شده است که آمینوپپتیدازهای حاصل از استارترها در تلخی زدایی پنیر نقش عمده دارند. بنابراین میزان کل تلخی پنیر بستگی به نسبت سرعت ایجاد پپتیدهای تلخ به سرعت تجزیه آنها به ترکیبات غیر تلخ دارد. تکنیک ساختن پنیر، پروفایل باکتریایی پنیر، نوع و کیفیت استارتر و رنت مصرف شده، همه در توسعه طعم تلخ اثر دارد.اگرچه تلخی در پنیرها به عنوان پیامد اجباری سرعت و پروتئولیز کنترل نشده و محدودیت‏های قابلیت پذیرش و بازارپسندی انواع پنیر شده و سبب ضررهای اقتصادی می‏شود (Ceruti et al., ۲۰۱۲).
۱-۴-۴-۱- پروتئولیز
در ابتدای تشکیل دلمه در پنیرهای سخت، دلمه سخت و خشن بوده ولی طی رسیدن پنیر و با عمل پروتئولیز، بافت نرم و انعطاف پذیری بوجود می آید. همپنین ترکیبات ناشی از پروتئولیز در توسعه عطر و طعم پنیر مؤثر است. (مرتضوی و همکاران،۱۳۹۱) پیچیده‌ترین و برای بیشتر گونه‏های پنیر مهمترین رویداد در میان تمام مسیرهای بیوشیمیایی و شیمیایی اتفاق افتاده در طول رسیدن پنیر در نظر گرفته شده است. این فرایند به وسیله شکسته شدن پیوسته کازئین‌ها به تکههای کوچکتر مشخص میشود. در پروتئولیز اصلی، کازئین به پپتیدهای بزرگ و متوسط شکسته می شود که عمدتاً در نتیجه فعالیت کیموزین باقی مانده و پلاسمین است. در پروتئولیز ثانویه، تجزیه‌های بعدی پپتیدهای آنها، عمدتاً در نتیجه فعالیت پروتئازها و پپتیدازهای به وجود آمده از میکروارگانیسم‌های مختلف موجود در پنیر، منجر به ایجاد پپتیدهای کوچک و اسیدهای آمینه آزاد می شود. هیدرولیزپروتئین‌ها به عنوان یک عامل کلیدی در ایجاد عطر و طعم و بهبود بافت پنیر محسوب می‌شود (Ceruti et al., ۲۰۱۲). تاثیر اول پروتئولیز تبدیل بافت پنیر از حالت سفت و الاستیکی در پنیر تازه به پیکره نرم و ترد در پنیر رسیده می‏باشد پروتئولیز از طریق ایجاد اسیدهای آمینه آزاد مخصوصاَ اسیدهای آمینه‏ای که عطر و طعم واقعی دارند روی عطر و طعم پنیر تاثیر می‏گذارد. میزان پروتئین دست نخورده و میزان محصولات ناشی از تجزیه پروتئین در مراحل مختلف رسیدن، به عنوان شاخص رسیدن پنیر محسوب می‏گردند. چرا که میزان تجزیه در ارتباط با توسعه طعم و بافت،در اغلب واریته‌ها می‏باشد (Fox et al., ۱۹۹۳). پروتئولیز از طریق تولید پپتیدها و اسید‌های آمینه آزاد و ترکیبات معطر در ایجاد طعم شرکت می‏کند. پپتیدهای بلند زنجیر نمی‏توانند به طور مستقیم در ایجاد طعم شرکت کنند اما در ایجاد بافت پنیر موثر هستند. پپتیدهای بلند زنجیر باید توسط پروتئیناز هیدرولیز شوند و به پپتید‌های کوتاه تر که ممکن است در ایجاد طعم خوب موثر باشند تبدیل شوند. به طور کلی عمل پروتئولیز را پیش زمینه عطر و طعم^[۱۷] در پنیر می‏نامند و عامل اصلی آروما در پنیر نیست (Sousa et al., ۲۰۰۱).
در تشکیل دلمه بوسیله رنت فعالیت کیموزین روی کاپا کازئین از اهمیت زیادی برخوردار است. شکستن پروتئین طی رسیدن پنیر به واسطه یک سری از آنزیم‌های پروتئولیتیک و پپتولیتیک میباشد که میتواند از منابع مختلفی تأمین شود. منبع اصلی فعالیت‌های پروتئولیتیک در رسیدن پنیر، باقیمانده رنتی میباشد که در تهیه دلمه به کار رفته است. همچنین آنزیم‌های پپتیداز ناشی از سلول‌های کشت‌های استارتری که برای اسیدی کردن شیر به کار میرود نیز در این زمینه دخیل اند. یکسری پروتئازها نیز به طور ذاتی و طبیعی در شیر موجودند که عبارتند از پلاسمین، کاتپسین D، اگزوآنزیم‌های ترشح شده توسط سایکروترف‌ها حین سرد کردن شیر و آنزیم‌های ناشی از باکتری‌های آلوده کننده شیر (مرتضوی و همکاران،۱۳۹۱).
پس، منشأ آنزیم‌های پروتئولیتیک در پنیر عبارتند از:
افزودن مایه پنیر
آنزیم‌های موجود در شیر
میکرو ارگانیسم‌های افزوده شده(Sousa et al., ۲۰۰۱)
شکسته شدن پروتئین‌ها در زمان عمل آوری پنیر به این صورت است که ابتدا بخش‌هایی از کازئین به پپتیدهای بزرگ تبدیل میشود. بعد از آن این پپتیدها به ترکیباتی با وزن مولکولی کمتر شکسته میشوند و تغییراتی در α_s ، β و γ بوجود می آید. ترکیبات حاصل از پروتئولیز ثانوی عمدتا پپتیدها و آمینواسیدهای محلول در فاز آبی میباشند. ترکیبات محلول در قسمت آبی پنیر عمدتا به عنوان پیش سازهای ترکیبات معطر در پنیر چدار شرکت میکنند. اجزای اصلی طعم‌های تند و تیز نیز جزء این ترکیبات میباشند. در تولید صنعتی پنیر آنزیم اصلی در ایجاد دلمه شیر، رنت گوساله است. بعد از عمل رنت، مقداری از آن وارد آب پنیر شده و مقداری نیز در دلمه باقی میماند. رنتی که در دلمه باقی مانده در شکستن پروتئین به پپتیدهای بزرگ در مراحل اولیه رسیدن کمک می‏کند. اما در ایجاد اسید آمینه‌های آزاد در دلمه نقشی ندارد.
کشت‏های استارتری بکار رفته در ساخت پنیر دارای هر دو نوع پروتئیناز درون و خارج سلولی هستند که دارای فعالیت پپتیدازی می‏باشند. در کل فعالیت آنزیمی استارترها با تعداد میکروارگانیسم‌های زنده مانده در دلمه تحت تأثیر قرار می‏گیرد. همچنین فعالیت آنزیم‌ها تحت تأثیر شرایط محیطی مثل pH، فعالیت آبی، غلظت نمک و دماهای عمل آوری و نیز غلظت مواد ثانویه تولید شده در اثر فعالیت رنت قرار می‏گیرد. همچنین انواع مختلف گونه‏های مایه کشت ممکن است دامنه وسیعی از آنزیم‌ها را تولید کنند که در فعالیت و خصوصیاتشان متفاوتند (مرتضوی و همکاران،۱۳۹۱).
آنزیم‌های پروتئیناز و پپتیداز استارترها معمولا با همکاری فعالیت پروتئولیز فلور ثانویه شیر، پپتیدهای کوچک و اسیدهای آمینه را تولید می‏کنند که در طعم بد و مزه پخت پنیر دخالت دارد. آنزیم‌های استارتری با مرگ سلول‏ها به دلمه راه یافته و طی رسیدن پنیر فعالیت خود را انجام می‏دهند. اگر پروتئولیز اولیه بیش از اندازه باشد سبب ایجاد بدطعمی و طعم تند خواهد شد. پپتیدهای مولد عطر و طعم تند شامل درصد بالایی از اسید آمینه‌های آبگریز مثل لوسین، فنیل آنالین و پرولین هستند. هنگامی که جمعیت استارترها طی عمل آوری کم میشود، در مقابل تعداد باکتری‌های غیراستارتری اسیدلاکتیک افزایش می‏یابد. معمولا در بین باکتری‌های غیراستارتری اسید لاکتیک، لاکتوباسیلوس کازئی غالب هستند. بیشترین رشد این میکروارگانیسم‌ها طی عمل آوری صورت میگیرد و پروتئازها و پپتیدازهایی را تولید می‏کنند که به رسیدن پنیر کمک می‏کنند (مرتضوی و همکاران،۱۳۹۱).
پس، همه پروتئازها هیدرولیز پروتئین‌ها را تا تولید اسید آمینه انجام نمی‏دهند. بعضی فقط قسمت اول یعنی هیدرولیز پروتئین و تبدیل آن به پپتید را عملی می‏کنند. مایه پنیر حیوانی معمولاً پپتیدهای درشت تولید می‏کند و تجزیه این ترکیبات تا اسیدهای آمینه معمولاً توسط پروتئازهای میکروبی تحقق می‏یابد. بخشی از رساندن پنیر به وسیله آنزیم‏های مترشحه از میکروارگانیسم‌ها انجام می‏شود. منشأ وجود این آنزیم‏ها ممکن است ناشی ازآلودگی تصادفی باشد اما در اغلب موارد آنزیم‏ها از باکتری‏های کشت آغازگر ترشح می‏شوند (Sousa et al., ۲۰۰۱).
شکل ۱-۱ پروتئولیز و تشکیل ترکیبات ناشی از تجزیه کازئین(Sousa. et al, 2001)
استارترهایی که به طور معمول در پنیر سازی استفاده می‏شوند شامل گونه‌های لاکتوکوکوس^[۱۸] و لوکونستوک مزوفیل^[۱۹] و گونه‏های لاکتوباسیلوسهای ترموفیل واسترپتوکوکوس ترموفیلوس^[۲۰] می‏باشند. اگرچه باکتری‏های اسید لاکتیک از نظر پروتئولیتیکی ضعیف هستند، اما دارای سیستم پروتئیناز و پپتیداز وسیعی می‏باشند که قادرند الیگوپپتیدها را به پپتیدهای کوچک و آمینواسیدها تبدیل کنند (Sousa et al., ۲۰۰۱).
۱-۴-۴-۲- لیپولیز

۸-۳ روایی و پایایی پرسشنامه
روایی و پایایی از مباحث مهمی هستند که باید در مورد هر پرسشنامه سنجیده شوند و تنها زمانی که این دو عامل در سطح مطلوب ارزیابی گردند، می توان داده های حاصل از پرسشنامه را مورد تحلیل قرار داد و نتایج حاصل از تحقیق قابل اطمینان خواهند بود. در این تحقیق نیز این عوامل مورد بررسی قرار گرفتند و نتایج به شرح زیر ارائه گردید.
۱-۸-۳ پرسشنامه رهبری چندعاملی^[۲۲۶] باس و آوولیو^[۲۲۷]
این پرسشنامه برای اولین بار در تحقیقات برنارد باس^[۲۲۸] در سال ۱۹۸۵ به کار گرفته شد. باس به فکر ابزاری بود که بتواند رهبری تحول آفرین را از سایر شیوه های رهبری تمیز دهد، تا به این وسیله بتواند تأثیر نتایج آن را در ابعاد مختلف سازمان ها از قبیل (عملکرد، بازده، فرهنگ، رضایتمندی و…) به دست آورد. بدین منظور وی در ابتدا ابعاد و شاخص های فراوانی را برای ارزیابی رهبری تحول آفرین پیشنهاد کرد و میزان اعتبار و همبستگی هر یک از شاخص ها را در تحقیقات متعددی آزمود. نتایج تحقیقات باس و دیگر محققان در مورد پرسشنامه MLQ، طیف کاملی از رهبری شامل رهبری تحول آفرین، تبادلی و عدم مداخله گر را پدید آورد. اگرچه هدف از طراحی پرسشنامه MLQ، در ابتدا بررسی الگوی رهبری تحول آفرین بود، اما به دلیل دستیابی به اعتبار و قابلیت بیشتر پرسشنامه، شاخص های رهبری تبادلی و عدم مداخله گر را نیز در پرسشنامه دخالت داد و با در هم ریختن سؤالات مربوط به هر کدام از شیوه های رهبری، تکمیل کنندگان پرسشنامه را در موقعیتی قرار داد، که آنچه را به واقعیت نزدیک تر است، علامت گذاری کنند(موغلی،۱۳۸۲).

۱-۱-۸-۳ پایایی (اعتماد) پرسشنامه رهبری چند عاملی
پایایی یکی از ویژگی های ضمنی ابزار اندازه گیری می باشد. پایایی به میزان ثبات و دقت واقعی ابزار اندازه گیری اشاره دارد. به عبارتی ساده تر، به دنبال این است که این ابزار در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی به ما می دهد(سرمد و دیگران،۱۳۸۱). به طور خلاصه پایایی به دقت، اعتماد پذیری و ثبات یا تکرارپذیری نتایج آزمون اشاره می کند(مؤمنی،۱۳۸۶).
پرسشنامه رهبری تحول آفرین شامل ۹ عامل و ۳۶ گویه می باشد، که به بررسی شاخص های رهبری تحول آفرین، تبادلی و عدم مداخله گر می پردازد. ویرایش پرسشنامه MLQ در سال ۲۰۰۰ و سال ها بعد نیز توسط باس و آوولیو انجام شده است، اما به دلیل هنجاریابی پرسشنامه MLQ سال ۲۰۰۰ در ایران، توسط موغلی در سال ۱۳۸۱ در این تحقیق نیز از این پرسشنامه استفاده شده است. موغلی برای بازیابی پرسشنامه، آزمونی را در دو نوبت برای آزمودنی های یکسان اجرا کرد. نتایج بدست آمده دارای همبستگی بوده و نشان دهنده پایایی مناسب این پرسشنامه بود. و نهایتاً ضریب آلفای کرونباخ آن برابر ۹۵% بدست آمد که از پایایی بالایی برخوردار بود.
۲-۱-۸-۳ روایی (اعتبار) پرسشنامه رهبری چند عاملی
در بحث از اعتبار یک مفهوم، سؤال اساسی این است که آیا گویه ها همان مفهومی را می سنجند که مورد نظر ماست؟ بنابراین سنجش اعتبار به تعریف ما از مفهوم، یا به عبارتی بهتر به کاربرد گویه برای سنجش موضوع مورد بررسی بر می گردد، نه خود گویه( الرک و بی ستل ،۱۳۸۰). در واقع روایی تعیین می کند که ابزار تعبیه شده تا چه حد مفهوم خاص مورد نظر را اندازه می گیرد. مقصود از روایی این است که پرسشنامه، قادر به اندازه گیری آن چیزی است که برای آن طراحی شده است یا خیر (سکاران ،۱۳۸۰).
روایی و اعتبار این پرسشنامه بارها در خارج از ایران مورد آزمون قرار گرفته است و نتایج مشابه در ۵ قاره جهان بدست آمده است. محققان در کشورهای مختلف از جمله آمریکا، کانادا، اتریش، اسپانیا، هلند، لهستان، اسکاتلند و… در پروژه های تحقیقاتی خود از این ابزار استفاده کرده اند. روایی پرسشنامه MLQ در سال ۱۳۸۲ با بهره گرفتن از روش های دلفی، توزیع مقدماتی پرسشنامه و دریافت نظرات اصلاحی و بررسی پرسشنامه با توجه به جنبه های مختلف روایی، توسط موغلی در سال ۱۳۸۱ انجام شد. ترجمه و روان سازی پرسشنامه MLQ و واژه یابی مناسب با توجه به شرایط بومی، فرهنگی و اداری سازمان های ایران نیز توسط وی انجام شده و به روایی قابل قبولی رسیده است.
۳-۱-۸-۳ شاخص های مورد سنجش در پرسشنامه رهبری چند عاملی
الف)این تحقیق در پی آزمودن پنج شاخص رهبری تحول آفرین به شرح ذیل می باشد:
ویژگی های آرمانی
این شاخص شامل موارد زیر می باشد :
القای افتخار و غرور به اعضاء
صرف نظر از علایق فردی به خاطر مصلحت گروه
عمل کردن به شیوه هایی که باعث جلب احترام دیگران می شود
نشان دادن احساس قدرت و شایستگی
رفتارهای آرمانی
این شاخص شامل موارد زیر است :
صحبت کردن در مورد مهمترین ارزش ها و باورها
تصریح در اهمیت داشتن یک احساس قوی نسبت به هدف
توجه به نتایج معنوی و اخلاقی تصمیمات
تأکید بر اهمیت داشتن حس همکاری در مأموریت ها
ترغیب ذهنی
این شاخص شامل موارد ذیل است :
بررسی دقیق پیشنهاد ها
جستجوی چشم اندازهای مختلف به هنگام حل مسائل
وادار کردن دیگران به نگریستن به مسائل از زوایای مختلف
تشویق به کارگیری نگرش جدید و تفکر غیر سیستمی برای پرداختن به مسائل
انگیزش الهام بخش
این شاخص شامل موارد ذیل است :
صحبت خوش بینانه درباره آینده
صحبت همراه با جدیت و شوق درباره کارهایی که باید در آینده انجام شود
تأکید بر اهمیت آینده نگری
القای حس امید نسبت به دستیابی به اهداف
ملاحظات فردی
این شاخص شامل موارد ذیل است :
کمک به برآورده کردن استعدادهای بالقوه زیردستان
صرف وقت برای راهنمایی و آموزش
رفتار کردن با دیگران به عنوان اشخاص و نه صرفأ به عنوان اعضای گروه
توسعه فردیت و تسهیل رشد افراد
ب)شاخص های رهبری تبادلی شامل :
پاداش های مشروط
این شاخص شامل موارد ذیل است :
کمک کردن به زیردستان متناسب با تلاش آن ها
مشخص کردن افرادی که برای رسیدن به اهداف برجسته شایسته می باشند
تعیین منافع دریافتی افراد بعد از تحقق اهداف
بیان احساس رضایت از زیردستان تنها پس از تحقق اهداف توسط آن ها
مدیریت بر مبنای استثناء فعال
این شاخص شامل موارد ذیل است :
تمرکز صرف بر رسیدگی به اشتباهات، انتقادات، شکایت ها، انحراف از معیارها و شکست ها
بررسی و پیگیری منشأ تمام اشتباهات
درس گرفتن از اشتباهات در جهت دستیابی به استاندارها
مدیریت بر مبنای استثناء منفعل
این شاخص مشتمل بر موارد زیر است :

کمترین

تعداد

آماره توصیفی متغیر

۱۰۸/۰

۲۵۹۶۵/۰

۵۵۲۳/۴

۹۳/۴

۰۷/۲

۳۹۰

وفاداری یه برند

نمودار۴-۱۰) هیستوگرام متغیر وفاداری به برند
با توجّه به نمودار و جدول ۴-۱۰ مشاهده می شود که متغیر وفاداری به برند دارای کمترین مقدار ۰۷/۲ ، بیشترین ۹۳/۴ ، میانگین ۵۵۲۳/۴ ، انحراف معیار ۲۵۹۶۵/۰ و واریانس ۱۰۸/۰ می باشد.
۴-۴) آزمون فرضیات تحقیق
در این بخش به بررسی فرضیات تحقیق پرداخته می شود، که تحقیق پیش رو شامل دو فرضیه اصلی و هر فرضیه اصلی دربرگیرنده ی چهار فرضیه فرعی می باشد.
فرضیه های اصلی:
فرضیه اصلی اول: ادراک مشتریان از تبلیغات تجاری شرکت بر ارزش ویژه برند تاثیر دارد.
جدول ۴- ۱۱) آزمون رگرسیون بین تبلیغات تجاری و ارزش ویژه برند

مقدار R

ضریب تعیین( (_R²

ضریب بتا

سطح معنی داری

نتیجه

مقدارثابت

۳۱۴/۰

۰۹۸/۰

۰۰۰/۰

تایید فرضیه

تبلیغات تجاری

۳۱۴/۰

۰۰۰/۰

با توجّه به جدول ۴-۱۱ مشاهده می شود که مقدارسطح معنی داری بدست آمده کمتر از پنج صدم می باشد (۰۵/۰ >000/0 Sig = ). به همین با اطمینان ۹۵ درصد فرضیه تحقیق تایید می شود، بنابراین تبلیغات تجاری بر ارزش ویژه برند شرکت تاثیر دارد. همچنین بر اساس این جدول مقدار ® 314/0 می باشد در نتیجه می توان گفت که شدت تأثیر تبلیغات تجاری بر ارزش ویژه برند شرکت برابر ۴/۳۱ درصد تاثیر دارد. بتا در جدول رگرسیون نشان دهنده ی جهت تاثیر متغیر مستقل بر متغیر وابسته می باشد، با توجّه به علامت مثبت بتا در جدول فوق، جهت این تاثیر مستقیم (مثبت) می باشد. بدین معنا که با افزایش تبلیغات تجاری، ارزش ویژه برند شرکت پارس خزر نیز بهبود می یابد. همچنین ضریب تعیین (R²) بین دو متغیر تبلیغات بازرگانی و ارزش ویژه برند شرکت برابر با ۰۹۸/۰ می باشد که این نشان می دهد که متغیر تبلیغات بازرگانی به میزان ۸/۹ درصد توانایی پیش بینی ارزش ویژه برند شرکت را دارد، بدین معنا که مدیران شرکت پارس خزر، می توانند اطمینان حاصل کنند که با سرمایه گذاری و توجه بر روی تبلیغات بازرگانی، ارزش ویژه برند شرکت رشدی معادل ۸/۹ درصد خواهد داشت.

فرضیه اصلی دوم: ادراک مشتریان از فعالیتهای پیشبرد فروش شرکت بر ارزش ویژه برند تاثیر دارد.
جدول۴- ۱۲ ) آزمون رگرسیون بین فعالیت های پیشبرد فروش و ارزش ویژه برند

مقدار R

ضریب تعیین( (_R²