تاثیر روش های تربیتی خانواده در پیشگیری از بزهکاری

بزهکاری یک پدیده بسیار پیچیده اجتماعی است که در محیط های اجتماعی مختلف به شکل های متفاوتی دیده می شود . تعریف بزه و رفتار بزهکارانه در هر جامعه ای توسط قوانین حقوقی و هنجار های اجتماعی آن جامعه مشخص می شود . اگرچه در بیشتر جوامع ، بزه به عنوان رفتاری قابل تنبیه از طرف قانون تعریف شده است ، اما صرفاً در تبیین آن مفهوم حقوقی مسئله کافی نیست . بزهکاری به معنای تعدادی متغیر از اعمال ارتکابی علیه احکام قانونی که می تواند ماهیت های مختلفی داشته باشد ، وجه مشترک تمام جوامع انسانی است . وخانواده یکی از آنهاست.برای اینکه خانواده از محیطی آرام و سالم برخوردار باشد رعایت نکاتی ضروری است:

۱-برقراری دوستی و تفاهم بین والدین : دوستی وتفاهم پدر ومادرموجب آسایش خاطر و اطمینان کودک و نوجوانان درخانواده می گردد. ازهنگامی که نوزاد چشم به جهان می گشاید به محبت، لبخند، مواظبت ونگهداری نیازمند است.از این رو اگر درمواردی مشکلات و مسائلی در روابط پدر و مادر وجود داشته باشد ،لازم است این مسائل را بین فرزندان آشکار نکنند یا احیاناً یکی درغیاب دیگری به انتقاد و بدگویی از طرف مقابل نپردازند. اگر پدرنزد فرزندان، مادر را مورد اهانت داشت؟ پس باید در روابط خانواده سعی شود با گذشت و سازش روابط عمومی صمیمانه را روز به روز مستحکم تر ساخته و انتظارات نامعقول و سخت گیری صمیمیت رابه سردی و درگیری تبدیل نکنیم که در این صورت اولین کسی که ضربه خواهد خورد ، فرزندان معصوم و بی گناه می باشد .

۲- همبازی شدن با کودک ونوجوان : والدین باید امکان سرگرمی ، استراحت وتفریحات سالم را برای فرزندانشان فراهم کنند. شرکت در مسابقات ورزشی، رفتن به پارک و ترتیب دادن مسافرتهای دسته جمعی، رفتن به باشگاه های ورزشی وتفریحی، فرهنگی ومجامع دینی می تواند از بزهکاری جلوگیری کند.تفریح و ورزش با کودکان ونوجوانان همیشه لذت بخش وشادی آفرین است.

۳- احتراز از رقابت درجلب محبت فرزندان : اگر والدین بخواهند که فرزندان آنها در کنارشان باقی بمانند ومسائل ساده باعث ارتباط روحی آنان نشود،باید بتوانند رابطه ای صمیمانه با فرزندان خود داشته باشند.علاوه براین ،وجود رابطه صمیمانه میان والدین و فرزندان محیط خانه را به پناهگاهی عاطفی وامن برای فرزندان تبدیل می کند که آنها می توانند درآن آرام گیرند،احساس امنیت کنند.

اگر محیط خانواده برای اعضای آن یک محیط دوستانه باشد ودختر بتواند در مواقع حساس که با یک بحران روحی روبرو می شود، موضوع را با پدر و یا مادر خود مطرح کند،قطعاً از بسیاری از انحرافات که در سر راه دختران قرار می گیرد، جلو گیری خواهد شد.

۴-عدم ایجاد ناسازگاری در محیط خانواده: ناسازگاری محیط خانواده ،کودکان ونوجوانان را تحت تاثیر قرار می دهد .اگر اختلاف والدین به طلاق وجدائی منتهی گردد و طفل از محبت و توجه والدین یایکی از آنها محروم شود، از محیط زندگی گریزان و اصولا دلسرد و افسرده خواهد شد و این وضع او رابه راه انحراف،لغزش و بزهکاری خواهد کشانید.

۵-عدم پرخاشگری والدین نسبت به خود و یا نسبت به فرزندان: پرخاشگری والدین نسبت به یکدیگر ویا نسبت به فرزندان خود،کودک را از محیط خانواده فراری وناراضی می سازد وممکن است این عدم رضایت او را به سمت بزهکاری سوق دهد .

۶-پرورش حس اعتماد به نفس: ازدست دادن اعتماد به نفس موجب فلج شدن فکروروح انسان می شود، او را ازخود مایوس ومتکی وابسته به دیگران بار می آورد . والدین به جای اینکه همواره روی نقاط ضعف فرزند خود انگشت بگذارد وبخواهند از طریق سرزنش او را اصلاح کنند، باید درکنار نقاط ضعف بیشتر به نقاط مثبت و امتیازات او توجه کنند و در این زمینه او را تائید و تشویق نمایند تا اعتماد به نفس او بیشترشود. توجه به نقاط مثبت باعث ایجاد و اعتماد نسبت به والدین و برقرار ارتباط روحی و عاطفی با آنها می شود.

- شامبیاتی، هوشنگ، بزهکاری اطفال و نوجوانان ، صص262- ۲۶۱

- سادات ، محمدعلی ، راهنمای پدران و مادران ، جلد اول ، ص۹۲

نقش سطح تحصیلات خانواده در پیشگیری از جرم

 برای بررسی نقش سطح تحصیلات خانواده در پیشگیری از جرم و بزهکاری مطالعات و نظرات متعددی مطرح شده است ولی به عنوان نمودی عینی ار تاثیر متغیر مذکور نقش آن را در نوجوانان بررسی می کنیم: دربارهء سطح سواد اعضای خانواده و اعتیاد نوجوانان چنین گزارش شده که‏ 68% مادران معتادان جامعهء بررسی شده،بی‏سواد،و 18% میان 1 تا 6 کلاس و 5% میان 7 تا 9 کلاس سواد داشته‏اند و فقط 13% میان 10 تا 12 کلاس را گذرانده بوده‏اند.درباره پدران 37% از آنان بی‏سواد،22% میان 1 تا 6 کلاس و 6% تا سیکل اول و 5% تا سیکل دوم سواد داشتند و فقط 2 درصد تحصیلات‏ عالی داشتند.بطور کلی بررسی‏ها نشان می‏دهد که اکثریت معتادان جوان در خانواده‏های بی‏سواد یا کم سواد رشد کرده‏اند و این موضوع احتمالا به طریقی‏ در اعتیاد فرزندان مؤثر بوده است.

مصطفوی الحسنی نیز در پایان‏نامهء خود تأثیر بی‏سوادی و کم‏سوادی پدران‏ و مادران را بر اعتیاد فرزندانشان تأیید می‏کند.در این پایان‏ نامه نشان داده شده‏ که 70% از پدران و مادران معتادان بی‏سواد بوده و در حدود 46% تحصیلات‏ ابتدایی داشته‏اند و حدود 7% تحصیلات بالاتر از دیپلم(1354)داشته‏اند. قنبرزاده ماکوئی نیز در پایان‏نامهء خود اختلافات خانوادگی را مهمترین عامل‏ کشیده شدن فرزندان به اعتیاد دانسته است.وی در پایان‏نامهء خود اظهار کرده‏ که از صد نفر کل معتادان والدین 78 نفر در قید حیات بودند که از این عده 36 نفر با یکدیگر اختلاف داشته‏اند.درباره علت اختلاف والدین،نداشتن توافق‏ اخلاقی بالاترین درصد(27%)را داشته و عوامل دیگر به ترتیب از این‏ قرار است:نداشتن تجانس نسبی(5/19%)،قمار بازی و مشروبخواری پدر(13%)،کار زیاد پدر(11%)،ولخرجی مادر(11%)و کار کردن مادر(9%).از میان معتادان،آنهایی که پدرانشان معتاد بوده‏اند بالاترین فراوانی را دارند(12%).ملاحظه می‏کنید که اعتیاد همچون بیماری ارثی از نسلی به نسل‏ دیگر منتقل می‏شود.به عقیدهء نگارنده اولیای مدارس و انجمنهای اولیا و مربیان‏ نقشی اساسی در نجات دانش‏آموزانی دارند که در خانواده‏های معتادان زندگی‏ می‏کنند،به شرط آنکه دولت بودجهء لازم و متخصصان کار آزموده در اختیار آنها قرار دهد.در این میان از فنون خانواده درمانی وگروه درمانی معتادان نیز می‏توان استفاده کرد،ولی کارایی این دو فن در مورد خانواده‏های طبقات‏ متوسط و بالاتر بیشتر است.

بند سوم :نقش تربیتی خانواده در پیشگیری از جرم

پیشگیری از انحرافات اجتماعی، یکی از راهکارهایی است که در بخش نظارت و کنترل اجتماعی مطرح می شود و نقش اساسی در آن حوزه ایفا می کند. یکی از مهم ترین راه های پیشگیری افراد از انحراف و ناهنجاری ها، تاثیر خانواده بخصوص والدین می باشد. چرا که آنها با افکار و برخوردها و به کارگیری روش های درست در زندگی می توانند عضو خانواده شان را از کجروی و ناهنجاری نجات دهند. در نظام حیات اجتماعی اسلام، پیشگیری از جرم مقدم بر اصلاح است و امکان پیشگیری هم وجود دارد چرا که از نگاه علمای اسلام، انسان ها دارای فطرت خداجو هستند و همین فطرت بسیاری از وقایع و مسائل را حل و امور مورد انتظار جامعه را محقق خواهند ساخت. توجه به تربیت و القای اصول اخلاقی استوار و صحیح از زمان کودکی نیز بسیار حائز اهمیت است. بنابراین نقش خانواده در پیشگیری از جرم را می توان در سه منظر مورد بررسی قرار داد.

الف : بعد اجتماعی و شخصیتی

بعد اجتماعی و شخصیتی  در دین مبین اسلام سنگ بنای حیات جامعه و خانواده است. حال آنکه هر نوع رشد اجتماعی در سایه خانواده حاصل می گردد به همین خاطر عامل ثبات و سازش اجتماعی محسوب شده و سعادت جامعه تا حدود زیادی در گرو آن است.

خانواده همچنین از جمله عوامل اصلی شکل گیری شخصیت و منش فردی و اجتماعی کودک است و از نظر کودک مهمترین و ارزنده ترین الگو والدینش می باشند. از این رو بچه ها نحوه ارتباط والدین با یکدیگر و دیگران و آداب و رسوم و خلقیات والدین را کسب می کنند و جزو شخصیت و منش خود قرار می دهند. بنابراین نقش والدین در پیشگیری از وقوع جرم غیرقابل انکار است. به نظر جرم شناسان نیز خانواده محیطی اجتناب ناپذیر برای فرزند تلقی می گردد.

- مصطفوی الحسنی،احمد؛اعتیاد به مواد مخدر و شناسائی عوامل آن، ص12.

در این راستا الکساندر ودیب‏ نکات زیر را در زمینهء وظایف والدین یادآور می‏شوند:

1-سعی کنند خانواده را کانون مهر و محبت سازند تاانگیزه‏ای برای جلب فرزنداشان به‏ خانه فراهم آید.

2-در خانواده نظم و انضباط منطقی و عادلانه برقرار کنند.

3-برای بروز احساسات و رشد افکار فرزندان در خانواده فضاهای مناسب ایجاد کنند.

4-در منزل و اجتماع فرصتهایی مناسب برای فرزندانشان ایجاد کنند تا به کسب‏ تجربیات موفقیت‏آمیز مبادرت ورزند.

5-طوری رفتار کنند که الگوی فعالیت و مقاومت در برابر ناملایمات برای فرزندانشان‏ باشند.

6-تلاش کنند تا محیط خانوادگی با ثباتی به وجود آورند.

7-در برابر اشتباهات فرزندان خود صبور باشند.

8-تازه‏ترین و دقیق‏ترین اطلاعات را دربارهء موضوع‏های گوناگون اجتمای از قبیل‏ مسائل جنسی، مواد مخدر و خلافکاریها و جرایم تعیین شده از طرف قانون در اختیار فرزندان خود بگذارند.

9-اگر فرزندانشان به هر علت به اعتیاد آلوده شده‏اند،سعی کنند برای آنان سرگرمیهای‏ دیگری پیدا کنند تا جانشین مواد مخدر شود و اگر هنوز نمی‏دانند که به چه چیزها و کارهایی علاقه مندند والدین باید با صرف وقت بیشتر موضوع‏های مورد علاقهء فرزندانشان را پیدا کنند.

ب: بعد اعتقادی

بدیهی است که ارزش ها و اعتقادات دینی، نقش سازنده و در عین حال بازدارنده با قضاوت و وجدان بیدار (در صورت ارتکاب جرم یا انحرافات اجتماعی) در هر فرد ایجاد می نماید و این نقش بر هیچ کس پوشیده نیست. هر خانواده نیز به میزان وابستگی و پایبندی به اعتقادات و ارزش های دینی از مشکلات اجتماعی کمتری رنج می برد. پس می توان گفت فرامین الهی و سیره پیامبران و روایات امامان معصوم تضمین کننده سلامت خانواده و در نهایت جامعه خواهد بود، چرا که از نظر جامعه شناسان خانواده یک اجتماع کوچک به شمار می رود.

ج: بعد اقتصادی

یکی دیگر از عوامل مهم در پیشگیری از وقوع جرم مربوط به مسائل اقتصادی است چرا که فقر یکی از عوامل جرم زا در هر جامعه ای است. حال آن که در صورت تمکن خانواده، زمینه های پیشگیری از بروز جرم نیز فراهم است چرا که وضعیت خوب مالی به طور قطع تاثیر بسزایی در فرایند تربیتی فرزندان و هرچه بهتر آموختن ارزش ها و کنش های اجتماعی و چگونگی رفتار آنان خواهد داشت

- لیاقت، غلامعلی، نقش مدرسه، والدین و محیط اجتماعی در پیشگیری از اعتیاد نوجوانان، ص115

- شهیدیان ، مهدی ، نقش خانواده در پیشگیری از جرم، ص 16.

شیوه ها و راه‌های کنترل بزهکاری  در خانواده

تراویس هیروشی در بررسی انحرافات اجتماعی، بر چهار منبع کنترل بزهکاری نوجوانان تاکید می‌کند: وابستگی آن‌ ها به پدر و مادر، مدرسه، گروه همسالان و اشتیاق به انجام کارهای عادی و روزمره همگانی، خصوصا تحصیلات و یافتن شغل[1].در یک تقسیم‌بندی دیگر عوامل کنترل را می‌توان در موارد زیر دید:

الف: نظارت مربوط به قبل از تولد

 روان‌شناسان عقیده دارند سیستم مراقبت طبی را باید آن‌چنان گسترش داد که از ایجاد و تولد طفل معلول و آنورمال جلوگیری شود. لذا باید مسایل زیر مورد کنترل قرار گیرد:

- امراض خانمان‌براندازی چون سل، سیفلیس، سوزاک، سرخک، ایدز و ناراحتی روانی ارثی باید از طرف دستگاه‌های بهداشتی کنترل شود.

- باید از مصرف قرص‌ها و داروهای آنتی‌بیوتیک که توسط زنان حامله مصرف می‌شود دقت و مراقبت کافی به عمل آید.

- مادران در هنگام بارداری از انجام کارهای سخت و نامتناسب خودداری کرده تا کودک از جهت جسمی و فکری سالم متولد شود.

- مادران در زمان بارداری از غذای کافی و مناسب استفاده کرده تا ناراحتی نداشته باشند.

- خانم‌های حامله از استعمال سیگار، مواد مخدر و مشروبات الکلی خودداری نمایند.

به عبارت دیگر در این جا برای حفظ حمل کودکی که هنوز به دنیانیامده درکشور ما مقرراتی تصویب گردید فی المثل درقانون جزا سقط جنین زنا، جرمی جنایی محسوب می شود.مگر بانظر پزشکی . گاهی سقط جنین به منظور جلوگیری از ازدیاد نسل صورت می گیرد که از نظر عقل این علت موجه دانسته نشده ولی دربرخی از کشورها مانند فرانسه سقط جنین تا 10 هفته اول بارداری ودر آلمان تا 3ماه حتی بدون نیاز پزشکی جایز دانسته شده است.

مادران باید از استعمال الکل ومواد مخدر ومشروبات الکلی دردوران حاملگی خودداری نمایند.چراکه تجربه وآمار نشان می دهد. که استعمال الکل ومواد مخدر درپیدایش جرائم تاثیر فراوان داشته ودارد.

ب: مقررات مربوط به بعد از تولّد طفل

ایجاد محیطی آرام و سالم در خانواده؛ برای اینکه خانواده از محیطی آرام و سالم برخوردار باشد رعایت نکات زیر ضروری است:

- برقراری دوستی و تفاهم بین والدین

- هم‌بازی شدن با کودک و نوجوان

- احتراز رقابت در جلب محبت فرزندان

- عدم ایجاد ناسازگاری در محیط خانه

- عدم پرخاشگری نسبت به فرزندان

- پرورش حس اعتماد به نفس

- حفظ شخصیت فرزندان

- ابراز مهر و محبت به فرزندان

- تأمین محیط مسکن مناسب، خوراک، پوشاک، تفریحات سالم[2]

- ایجاد فعالیت‌های مختلف برای اوقات فراغت نوجوانان از جمله ایجاد مکان‌هایی برای ورزش

- جلوگیری از سرگرمی‌هایی که آتش هوس و شهوت را در نوجوانان دامن می‌زند

- تأمین نیازهای مادی و معنوی طفل

- توجه والدین به فعالیت‌های کودکان، تشویق آنان به کارهای مفید و منع آن‌ ها از کارهای خلاف.

همچنین تامین آموزش و پرورش مناسب در این مرحله مورد توجه می باشد  بعداز محیط خانواده که محیطی غیر انتخابی و حقی برای کودک و نوجوان است محیط مدرسه و کلاس درس موثر در پیشگیری بزهکاری اطفال ونوجوان می باشد.

: محل سکونت فرد

محل سکونت فرد، موقعیت و شرایط حاکم بر آن از جمله فاکتورهائی است که باید در مورد معضل بزهکاری مدنظر قرارگیرد. به‌عبارت دیگر افرادی‌که در محله‌های شلوغ و پرجمعیت شهرهای صنعتی و تجاری زندگی می‌کنند، بیشتر از سایر افراد در خطر بزهکاری قرار دارند و عواملی چون: حاشیه‌نشینی، جمعیت زیاد، وفور مشاغل کاذب، شیوع خشونت، فقدان ارزش‌های اخلاقی و… از جمله عوامل تأثیرگذار بر آن است.

د: عدم برخورداری از محیط‏های تفریحی سالم

انسان‏ها در عصر صنعت و فناوری به سبب تسلّط یافتن بر ابزار کار و صنعتی شدن کارها و امکان تولید انبوه با کم‏ترین نیروی کار، از فراغت بیش‏تری برخوردارند. از این‏رو، بخشی از اوقات خود را برای استراحت و رفع خستگی و بازیابی مجدّد توان و قدرت کار، به تفریح اختصاص می‏دهند.

اگر مکان‏های تفریحی سالم و مطابق با ارزش‏ها و آداب و رسوم و فرهنگ و معتقدات مذهبی وجود نداشته باشند، افراد به سایر اماکن عمومی از قبیل قهوه‏خانه‏ها، غذاخوری‏ها، کوچه‏ها و خیابان‏ها پناه می‏برند. در این شرایط، افراد بزه‏کار و منحرف در بین آن‏ها نفوذ کرده، آن‏ها را به کارهای خلاف می‏کشانند تا بر اثر پیدا کردن همدست در رفتارهای نابهنجار، به آرامش نسبی برسند و بدین صورت، زمینه انحراف افراد جویای تفریح سالم، فراهم می‏شود و این افراد، بخصوص اقشار جوان، جذب گروه‏های منحرف می‏شوند.

بند چهارم :عوامل اجتماعی خاص

در این حوزه، بیش‏تر جامعه‏شناسان آسیب‏های اجتماعی و انحرافات را فقط به عنوان یک پدیده اجتماعی به حساب می‏آورند. از این‏رو، تنها به بررسی علل اجتماعی آن می‏پردازند و به علل فردی و روانی توجّه نمی‏کنند. در عین این‏که ویژگی‏های شخصیتی و روانی افراد نیز در این امر مؤثر است و در زمینه رفتارها جایگاه ویژه‏ای دارند، اما در این مقام، علل اجتماعی انحرافات مورد بحث و بررسی قرار می‏گیرند و از بین آن‏ها، به عواملی که نقش مهم‏تری در این زمینه ایفا می‏کنند توجه می‏شود:

الف :تاثیربحران‌های اقتصادی

عواملی مانند بحران‌های اقتصادی، گرسنگی، تورم، مهاجرت (که در پی آن آوارگی، تضاد و تعارض فرهنگی به‌علت تغییر علل جغرافیائی ایجاد می‌شود)، بیکاری، رفاه اقتصادی یا فقر نقش بسیار مهمی در گرایش افراد به بزهکاری ایفا می‌کند. احتمال دارد خانواده‌هائی هم که درآمد اقتصادی بالائی دارند، به‌دلیل ضعف روابط انسانی یا کثرت کار و سرگرمی، زمینه مساعدی را برای گرایش اعضاء خانواده به موادمخدر فراهم نمایند.

هم‌چنین جمعیت آسیب‌پذیری که معمولاً در گروه‌های سنتی ۱۵ تا ۲۵ سال قرار می‌گیرد، به‌علت عدم دستیابی به شغل مناسب در جامعه در گرایش به مواد آسیب‌پذیرتر هستند.

ب: نابرابری های اقتصادی – اجتماعی

وجود تفاوتهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی میان اقشار مختلف‏ جامعه مانند فلسفهء طبقاتی و اجتماعی، شکاف درآمدی،نابرابری در برخورداری از منابع ثروت اجتماعی،نابسامانی عیمق در امکان دستیابی به قدرت سیاسی،درجات‏ بسیار متفاوتی از فقر و محرومیت اجتماعی‏ و امکانات متفاوت فرصتهای زندگی‏ در مجموع باعث می‏شوند که در فرد احساسی‏ از تبعیض،حرمان و سرخوردگی پیدا شود. یکی از راههایی که در برابر این افراد قرار می‏گیرد و به نظرشان به طور موقت آن را از رودررویی با مشکلات دور می‏کند،روی آوردن‏ به سوی بزهکاری است؛و مسلم است که این‏ اتفاق برای خانواده‏هایی روی می‏دهد که از جهت اراده و قدرت تجزیه و تحلیل و درک‏ مسائل ضعیف بوده و روی اعضای خود نظارت کافی ندارند

اختلاف طبقاتی در هر جامعه به بی ایمانی بیشتر افراد آن جامعه نسبت به شرایط اقتصادی موجود منتهی می شود و همین بی ایمانی در شناخت اجتماعی افراد نسبت به بزهکاری تأثیر بسزایی دارد.

ج: وضعیت بد اقتصادی

تأثیر وضعیت اقتصادی بر رفتار و اخلاق آدمی از گذشته‏های دور، مورد توجه دانشمندان بوده است. امروزه جرم‏شناسان در این زمینه به دو گروه تقسیم می‏شوند: گروهی که گرایش به مکتب سوسیالیستی دارند، معتقدند که رفتار انحرافی افراد شدیداً متأثر از وضعیت بد اقتصادی آن‏هاست. در نتیجه، شرایط نابرابر توزیع ثروت و ناعادلانه بودن آن را عامل انحراف می‏دانند و این را که بیش‏تر منحرفان و مجرمان و بزه‏کاران و معتادان به مواد مخدّر از اقشار پایین جامعه بوده، در محلات فقیرنشین و شلوغ و کثیف زندگی می‏کنند، تأییدی برای ادعای خود می‏دانند.

در مقابل این دیدگاه، دسته‏ای دیگر از جرم‏شناسان رشد اقتصادی و بالا رفتن سطح زندگی را عامل انحراف می‏دانند ،در منابع دینی ما نیز به این مسأله توجه شده است. اسلام هیچ‏یک از دو نظر را به عنوان عامل انحصاری نمی‏پذیرد؛ یعنی از سویی، فقر و تنگ‏دستی را عامل بی‏توجهی به مسائل معنوی و ارزش‏ها و هنجارها می‏داند و روایت مشهور من لا معاش له لامعاد له اشاره به این مطلب دارد. دلیل این مسأله هم روشن است؛ زیرا اگر افراد از لحاظ اقتصادی، در شرایطی قرار بگیرند که نتوانند مایحتاج اولیه و ضروری زندگی خود را فراهم کنند، در این صورت چنین افرادی زیربار ارزش‏های اخلاقی و هنجارهای صحیح نمی‏روند، بلکه همه توان خود را در راه رفع مشکلات معیشتی به کار می‏گیرند.

روایتی که از پیامبراکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در این زمینه وجود دارد، به روشنی دلالت بر این مدعا دارد: اگر فقر در جامعه به قدری زیاد شود که گروه‏هایی در جامعه گرسنه باشند و در تأمین معیشت خود دچار مشکل شوند، به یقین ارزش‏ها و دستورات و هنجارها و قوانین را نادیده می‏گیرند و در این صورت، انحرافات اجتماعی در جامعه اشاعه می‏یابد

- حسینی ،شیوا و فقیهی، علی ، شناخت و بررسی عوامل اعتیاد جوانان و نوجوانان به موادمخدر، ص 42.

- حسینی، شیوا و فقیهی، علی، منبع پیشین، ص 43

کوکبی، مهدی، اعتیاد جوانان و نوجوانان از نظر روانشناختی وجامعه شناسی و توصیه های پیشگیرانه/ قسمت اول،ص49

- مجلسی ، محمدباقر ، بحارالانوار، ج 62، روایت 7، ص 27